Zomeressay #1: Liefde voor het laagland

‘Denkend aan Holland
 zie ik breede rivieren
 traag door oneindig
 laagland gaan’

Het begin van Hendrik Marsmans gedicht ‘Herinnering aan Holland’ kent vrijwel iedereen. Al is het maar omdat het is afgedrukt op T-shirts, toegeëigend door een televisieprogramma van omroep Max en zelfs in steen uitgehouwen op een dijk langs de Lek.
Marsman dacht bij deze woorden in 1936 vooral aan de fragiele relatie van de Nederlanders met het water. Maar welke gedachten en beelden komen bij nieuwe Nederlanders naar boven als ze denken aan ons land anno nu? Die vraag stelden we aan drie schrijvende nieuwkomers Ishmail Kamara (Sierra Leone), Saadat Mousavi (Afghanistan) en Huda Al-Attas (Jemen).

Deze publicatie kwam tot stand in samenwerking met literair platform Notulen van het onzichtbare.

Toen ik ‘Herinneringen aan Holland’ las, deed het me terugverlangen naar mijn geboorteplaats in Sierra Leone. Ik ben geboren Rotain Bana, een klein dorp met ongeveer vijfhonderd inwoners. Mijn dorp ligt ingeklemd tussen de moerasgebieden van het district Kambia en de grens met buurland Guinee. Ik moest het prachtige land waar ik ben geboren ontvluchten en alles achterlaten. En ook al ben ik inmiddels goed geïntegreerd in de Nederlandse samenleving en heb ik hier nieuwe vrienden gemaakt, toch denk ik regelmatig terug aan Sierra Leone, aan mijn dorp en aan mijn familieleden en vrienden. ‘There is no place like home’, luidt het gezegde. In mijn geval betekent het niet dat ik ongelukkig ben in mijn geadopteerde nieuwe land, wel dat ik sommige aspecten van mijn cultuur mis, zoals de taal en het eten.

Kapot van de winter

Sierra Leone is een voormalige Britse kolonie die door de Britse koninklijke familie werd gekoesterd om zijn rust en schoonheid. De Nederlandse Noordzeekust, met zijn prachtige stranden en blauwe luchten, doet me soms denken aan thuis. Het grote verschil zijn het weer en de seizoenen. Sierra Leone en het grootste deel van West-Afrika kennen geen winter. Hoewel ik gefascineerd ben door de schoonheid van het Nederlandse landschap en de mensen, ben ik kapot van de winter. De eerste drie jaar dat ik in Nederland woonde, maakten de winters me depressief. Totdat iemand me vertelde dat ik vitamine D-supplementen moest nemen om mijn immuunsysteem te versterken, dat hielp. De komst van de zomer maakt me iedere keer weer gelukkig en verdrijft mijn winterblues.

Een gevoel van verbondenheid

De liefde voor een land begint met een gevoel van verbondenheid met een volk en de ontwikkeling die het heeft doorgemaakt. Die verbondenheid proef ik in de woorden van Marsman. Hij koestert dit vlakke Nederlandse land. Ik begrijp hem. Toen ik het Nederlandse platteland voor het eerst zag, moest ik denken aan de vlakke landerijen rondom mijn geboortedorp. Sierra Leone bestaat uit twaalf districten en zeven rivieren. Mijn dorp ligt aan de oever van de rivier Little Scarcies. In vergelijking met de Maas is de Scarcies een smalle en korte rivier. In het regenseizoen treedt hij buiten zijn overs en vloeit hij uit over de landbouwgronden. Zo helpt de rivier op natuurlijke wijze bij de teelt van gewassen zoals rijst. Het dagelijks overleven van mijn volk, de Temne stam, is afhankelijk van de Scarcies.

Marsman herinnert me ook aan de angst voor het water. Ik heb geleerd over de Watersnoodramp van 1953 die veel levens en bezittingen kostte. Het inspireerde de Nederlanders tot het bouwen van grote dijken en dammen om te voorkomen dat zo’n ramp zich ooit nog zou voordoen. Als ik aan mijn woonplaats en het laagland denk, vrees ik dat dit zo’n ramp ook in mijn land kan gebeuren, vooral door de opwarming van onze planeet. Ik hoop dat we tegen die tijd in Sierra Leone in staat zijn om bescherming te bieden tegen overstromingen van de Scarcies.

Dit zelfgemaakte land

Na tien jaar in Nederland weet ik dat landbouw en handel de fundamenten zijn waarop dit land is gebouwd. Als zoon van een boer uit de laagvlaktes van Sierra Leone vind ik de windmolentechnologie, die al voor het industriële tijdperk een belangrijke rol speelde in de Nederlandse landbouw en economie, inspirerend. Ik leerde hier voor het eerst dat een boer ook rijk kan zijn, in tegenstelling tot de boeren in mijn land, die nooit ontsnappen aan de tragedie van extreme armoede. Ik bewonder dit zelfgemaakte land, met zijn vele polders die worden bewerkt door boeren. Met steden als Lelystad en Emmeloord, die dankzij Dr. Lely zijn gebouwd op wat eens de zeebodem was.

Gouden Eeuw

Ik hoop dat de prachtige wetlands in Sierra Leone en in andere Afrikaanse landen een zelfde ontwikkeling zullen doormaken als Nederland. Ik hoop dat de boeren in de laaglanden van mijn land en daarbuiten toegang krijgen tot duurzame elektriciteit en goede wegen, zodat zij meer kunnen produceren en zichzelf kunnen voeden, en zodat hun goederen en diensten gemakkelijker hun weg vinden naar de markten. Ik denk nu vooral aan de boeren, omdat de beschrijving van het Hollandse landschap door Marsman mij herinnert aan mijn geboorteplaats. En omdat ik geloof dat de Nederlandse identiteit gevormd is door de Gouden Eeuw én door de landbouw, waarmee dit land een van de grootste voedselvoorzieners van de wereld is geworden.

Niet opgeven

Ik ben dichter en schrijver, een talent dat ik hier in Nederland heb ontdekt. Het was geen vanzelfsprekende keuze voor een schoolverlater uit Sierra Leone. Ik ben opgegroeid in een traditie waarin verhalen verteld worden, niet geschreven. Toen een Nederlandse kunstenaar mij vertelde dat hij een schrijver in mij zag, was ik geschokt. ‘Hoe kan iemand als ik een schrijver zijn?’, riep ik. Maar door niet op te geven en te blijven geloven in mijzelf heb ik inmiddels twee dichtbundels en een roman gepubliceerd. Nederland is door de Nederlanders gevormd tot het land dat het nu is. Dankzij mijn eigen levensverhaal weet ik dat je als mens ook jezelf kunt vormen en kunt worden wat je wilt, zolang je maar niet opgeeft.

Vertaald uit het Engels door Rob Hartgers.
Foto boven het artikel: Little Scarcies rivier (ook wel Kaba) in Outamba-Kilimi Park, Sierra Leone (2012). Via WikiCommons.

Deze publicatie kwam tot stand in samenwerking met het literaire platform Notulen van het Onzichtbare.