Yahya is zijn vrienden in de gevangenis niet vergeten

De Iraans-Nederlandse journalist Reza Sardari tekende de verhalen op van (voormalige) politieke gevangenen in Iran en hun familieleden. Op RFG Magazine publiceert hij vijf van deze persoonlijke verhalen, zonder de identiteit van de geportretteerden prijs te geven. Want het gevaar dat zij lopen, is herkenbaar voor elke Iraniër. In dit tweede verhaal schrijft Reza over Yahya, die weigert te zwijgen over het onrecht in Iraanse gevangenissen.  

De vader van Yahya was reservist in het Iraanse leger. In februari 1986, ten tijde van de oorlog tussen Iran en Irak, nam hij deel aan de verovering van het Irakese schiereiland Al-Faw (de zogenoemde militaire operatie ‘Walfajr 8′. Bij een tegenaanval zette Irak een chemisch wapen in, waar ook Yahya’s vader door werd getroffen. Hij raakte zwaargewond en kampte vanaf dat moment met ernstige ademhalingsproblemen. Hij werd afhankelijk van een capsule met zuurstof, die enkele tientallen kilo’s zwaar was. Yahya’s moeder sleepte deze gigantische tank overal met zich mee. Na jarenlang lijden stierf de reservist in het bijzijn van zijn zoon, die op dat moment pas acht jaar oud was.

Privileges 

Toen Yahya ouder werd, ging hij naar de universiteit, waar hij informatica studeerde. In Iran worden speciale privileges toegekend aan de families van slachtoffers uit de oorlog, zolang ze het regime blijven steunen. Doen ze dat niet, dan worden dergelijke voorzieningen gestopt en worden ze zelfs zwaarder gestraft dan andere mensen die het regime bekritiseren.
Deze regel trof ook Yahya. Zijn familie was aanhanger van de islamitische revolutie. Ze hadden nooit verwacht dat Yahya zou worden opgepakt tijdens een protest tegen de stijgende prijzen van het levensonderhoud en dat hij zou worden veroordeeld tot een gevangenisstraf. Toch was dat precies wat in 2019 gebeurde. Door de arrestatie en de veroordeling kon Yahya zijn studie niet afronden. Na vrijlating uit de gevangenis kreeg hij een studieverbod.

Bekende worstelaar

Yahya zat in de gevangenis met een bekende worstelaar die ter dood was veroordeeld door een onrechtvaardige rechtbank. Hij was getuige van de gesprekken die deze worstelaar voerde met zijn familieleden. Deze familie wilde het doodvonnis verborgen te houden voor het grote publiek. Yahya probeerde hen ervan te overtuigen om de media juist wel te informeren over het doodvonnis, maar het was al te laat.
Op een dag, terwijl Yahya naar de bezoekzaal liep met een broer van de worstelaar die ook was veroordeeld vanwege zijn aanwezigheid bij protesten, riep een gevangene dat de worstelaar naar eenzame opsluiting was gebracht en spoedig zou worden opgehangen. Toen Yahya en de broer dat hoorden, startten ze een protestactie. Andere gevangenen voegden zich bij hen en er ontstond een gespannen sfeer. Bewakers riepen er collega’s bij. Het protest werd neergeslagen en Yahya en de broer werden overgebracht naar een speciale afdeling voor gevaarlijke criminelen, waar gevangenen naast het toilet moeten slapen en de ratten uit het riool komen. Het eten wordt door de bewakers op de grond gesmeten, er is geen bestek beschikbaar.

Teruggestuurd naar de gevangenis

Yahya wilde op weg naar die vreselijke cel smeken om hem daar niet heen te brengen. Maar zijn trots stond hem dat niet toe. Gelukkig zei de commandant van de bewakers dat ze Yahya terug moesten brengen naar de gewone detentie. De commandant had zelf ook gevochten in de oorlog tussen Iran en Irak. Mogelijk wist hij dat Yahya de zoon was van een oorlogsgewonde en verhinderde hij daarom dat hij naar die gevreesde cel werd overgebracht.
Op een dag werd Yahya vanuit de gevangenis naar de rechtbank gebracht, waar de rechter zijn vrijlating sommeerde. Maar toen Yahya in de rechtbanken de moeder en zus van de worstelaar zag, begroette hij hen. Dit werd door de rechter opgevat als steun voor de worstelaar en zijn familie, een ernstige misdaad. Direct werd Yahya teruggestuurd naar de gevangenis.

‘Zo hard schreeuwen dat muren breken’

Nadat hij eind 2020 eindelijk echt werd vrijgelaten, besloot Yahya op sociale media te beschrijven wat hem en andere  gevangenen in de gevangenis was overkomen. Zo schreef hij over een jonge medegevangene in de Adilabad-gevangenis die hij vaak sprak. ‘Ik wil zo hard schreeuwen dat mijn stem deze muren zou kunnen breken,’ zuchtte deze jongen. ‘Er gebeurt zoveel achter deze muren waarvan niemand ooit zal horen.’ Het delen van dit soort herinneringen had Yahya het leven kunnen kosten. Hij is meerdere keren bedreigd, om maar niets te vertellen over de gevangenis.
Na zijn vrijlating opende Yahya een café in Shiraz. Terwijl hij koffie bereidt voor zijn klanten, is hij niet vergeten dat hij een activist is. Hij blijft op sociale media aandacht vragen voor zijn gevangen vrienden. Hij moedigt iedereen aan om de weg naar vrijheid te vinden.

Over dit artikel

Het vergt moed om je te verzetten tegen de machtige ayatollah’s die Iran leiden. Een enkeltje naar de gevangenis is zo geboekt, waar martelingen en eenzame opsluiting de ongelukkige politieke activisten wachten. Toch gaan activisten in Iran door met hun demonstraties voor Mahsa Amini (of Jina, haar Koerdische naam). Het verhaal van Amini is bekend: ze stierf in het detentiecentrum van de zedenpolitie in Teheran. Ze zou haar hoofddoek niet goed gedragen hebben, en enkele knopen van haar kleding zouden opengestaan hebben. Ze zou een natuurlijke dood gestorven zijn, aldus de autoriteiten, maar uit uitgelekte beelden blijkt dat haar schedel gebroken is en dat ze dus (vermoedelijk) doodgeslagen is.

Na de begrafenisceremonie begonnen de protesten in Mahsa’s geboorteplaats in Saqez, in het noordwesten van Iran. Van daaruit verspreidden demonstraties zich razendsnel over het hele land. Iraniërs in binnen- en buitenland protesteerden en masse onder het motto ‘Vrouwen, leven, vrijheid’. Voor gelijke rechten voor mannen en vrouwen, tegen het verplicht dragen van een hijab, voor het recht van vrouwen om sportstadions te betreden. Helaas geeft de Islamitische Republiek geen gehoor. Demonstranten worden hardhandig aangepakt en vastgezet.

Het doet de Iraanse journalist Reza Sardari denken aan zijn eigen ervaringen. Hij had bijdragen geleverd aan kritische websites, maar wist aan de gevangenis te ontkomen door in 2012 te vluchten naar Nederland. Sardari schreef eerder al een boek over de politieke ontwikkelingen in Iran, over de tijd dat de hervormingen van oud-president Khatami werden teruggedraaid. Met het steeds machtiger worden van de Iraanse Revolutionaire Garde veranderde het land langzaamaan in, zoals hij het noemt, een ‘garnizoenstaat’, waarin iedereen die tegenstribbelt achter slot en grendel belandt.

Toen Sardari op Instagram bij toeval op een oude vriend stuitte, schrok hij: van zijn vriend vernam hij dat diens vrouw in de cel zat, vanwege haar politieke inzet. Op dat moment besloot hij zijn volgende boek te wijden aan de moedige activisten uit zijn vaderland. Twintig van hen wist hij te interviewen. Ze strijden voor verschillende idealen – tegen de hijab, voor een seculiere staat of voor de rechten van de Arabische minderheid – maar ze delen één ding: ze zijn opgesloten in beroerde omstandigheden. Alles voor het ideaal. (Peter Wierenga)

Illustratie: Parisa Akbarzadehpoladi