‘Vergelijken is de manier om de wereld te begrijpen’

Via onder andere een museumbezoek, serie en een lezing van Naom Chomsky reflecteert journalist Saadat Mousavi over de staat Israël.  

Dit voorjaar bezocht ik het transferkamp Westerbork in het noorden van Nederland. Tijdens de holocaust was dit kamp het verzamelpunt voor de Nederlandse Joden die naar concentratiekampen in andere landen werden overgebracht. Nu is het een historisch museum en bovenal een plek die herinnert aan onbeschrijfelijk menselijk lijden. De rails van het oude spoor en enkele veewagons zijn nog te zien. Er hangen veel foto’s van personen en van handgeschreven brieven en er zijn korte interviews te bekijken met overlevenden die vertellen over hun tijd in het kamp.

Bij de uitgang van het museum staar ik naar het onschuldige, vrolijke gezicht van Anne Frank en denk ik na over hoeveel Joden te verduren hebben. Ook nu nog. Wanneer een Jood in de ene uithoek van de wereld wordt aangevallen, kunnen Joodse kinderen in een andere uithoek vanwege hun veiligheid niet naar school, of buitenspelen. Ik denk aan hoe ze door de geschiedenis heen werden vermoord door de Romeinen, christenen en moslims. Het lijkt erop dat aan de opjaging geen einde komt.

Zero Degree Turn

Jaren geleden vroeg ik dr. Yaman Hekmat, een Iraanse auteur en hoogleraar literatuur, om suggesties voor Iraanse films en series. Naast dat hij enkele boeken uit Mashhad meenam en traditionele zangers en films voorstelde, wees hij me ook op Zero Degree Turn. Deze serie vertelt het verhaal van een Iraanse filosofiestudent in Parijs die verliefd wordt op een Joods meisje. De serie gaat terug naar een tijd waarin zionisten Joden van over de hele wereld opriepen om naar het beloofde land te komen. In de serie schiet het Joodse meisje uiteindelijk haar oom, die leider is van de zionisten, neer om haar geliefde te redden. De liefde en de filosofie, oftewel het gezond verstand, wint het van nationalisme en racisme.

In deze serie speelt een prachtig gedicht van de Franse dichter en schrijver Paul Alvar (1895-1952) een grote rol, dat draait om menselijkheid en de kracht van de liefde, en doorbreekt de grenzen opgelegd door religie en politiek. Op het moment dat hij vanwege zijn verliefdheid onder vuur wordt genomen, zingt de filosofiestudent luid:

‘Ik hou van je vanwege je kracht
Om onmogelijke dromen de rug toe te keren
Ik hou van je vanwege je vernietiging van illusie en fantasie
Ik hou van je omdat je liefhebt
Van jou vanwege je geur van wilde tulpen
Vanwege de gouden zonnebloem
Ik hou van je omdat je liefhebt
Ik hou van je vanwege alle mensen die ik nooit heb ontmoet
Jij voor de bittere glimlach van de momenten
Ik hou van de zoete vlucht van de herinnering.’

Vergelijken

Enige tijd geleden zou Masha Gessen, een beroemde Amerikaans-Russisch-Joodse schrijver en journalist en redacteur van The New Yorker, door de Heinrich Böll Stichting de belangrijke Duitse Hannah Arendt-prijs op het gebied van politiek denken worden toegekend. Maar na het uitbreken van de oorlog tussen Israël en Hamas schreef Gessen een artikel met de titel ‘In de schaduw van de holocaust’, waarin hen beweert dat Joodse extremisten de holocaust inzetten als politiek instrument waarmee ze moslims kunnen onderdrukken, terwijl er een nieuwe holocaust dreigt in Gaza. De prijsuitreiking werd omstreden en zou misschien niet langer doorgaan. Er werd gesuggereerd dat de Duitse jury zodra het Israël betreft andere criteria zou gebruiken.

De reacties waren zo fel, dat ze de suggestie wekken van een ongeschreven regel in het Westen dat geen enkele gebeurtenis kan worden vergeleken met de holocaust. Gessen ontving uiteindelijk toch de onderscheiding, in een opzettelijk bescheiden setting. Hen zei: ‘Laten we vergelijken, vergelijken is de manier om de wereld te begrijpen. Laten we ervan leren en het holocaustdenken niet laten herleven.’

Bedreiging

Weer thuis uit Westerbork las ik een lezing van Noam Chomsky, die zo moedig schreef over het Midden-Oosten en waarschuwde dat de Joodse staat een bedreiging vormt voor het Westen. Hoewel de grootmachten van de wereld besloten dat het Midden-Oosten zonder kernwapens moest blijven, zei Amerika alleen voor Israël een uitzondering te willen maken. Nog steeds is Israël een beschermeling van het transatlantische continent, en veroorzaakt het land met de ijzeren koepel chaos in de regio. Israël probeert al jaren om het Palestijnse volk te onderdrukken en hun land te bezetten in plaats te zoeken naar vrede en tolerantie. Kan die houding worden voortgezet zonder de steun van Amerika?

Chomsky schrijft ook over Iran, dat in zijn ogen een bedreiging voor zichzelf vormt in plaats van voor het Westen; een dictatoriaal en religieus regime dat onder andere in stand wordt gehouden door de vijandschap met Amerika en Israël. Maar westerse leiders willen Iran neerzetten als zowel een bedreiging voor de Arabieren als voor het Westen, bijvoorbeeld na de recente aanval van Iran op Israël. Dit ligt redelijk ingewikkeld. De economie van oorlog is onverenigbaar met wereldvrede; wapenproductiebedrijven kunnen niet groeien zonder oorlog. De motieven van Iraniërs om zich in de oorlog te mengen zijn de regionale hegemonie en de verspreiding van het sjiitische denken. Het gevolg is dat soennitische Arabieren meer wapens uit het Westen afnemen, uit angst voor Iran.

Persoonlijk denk ik dat zionisten en mullahs zowel vijanden vormen van hun eigen volk als een bedreiging zijn voor de regio. De VS, Engeland en Duitsland bieden al sinds de oprichting van Israël nucleaire en financiële steun. Als Amerika druk zou uitoefenen op Israël, zou het land gedwongen worden om aan de vredestafel te gaan zitten. En zo veroorzaakt de westerse politiek samen met die van Joodse extremisten oorlog en ellende in het Midden-Oosten, waarvan Israëlische en Palestijnse burgers de belangrijkste verliezers zijn.

Foto: still uit Zero Degree Turn