Van verwelking naar bloei in de Iraanse film ‘My Favourite Cake’

“De film dringt er bij ons op aan om wakker te worden en om het initiatief voor onze eigen bevrijding te nemen”, aldus regisseur en filmjournalist Navid Nikkhah Azad. Hij bezocht de persvertoning van de Iraanse speelfilm ‘My Favourite Cake’, die vanaf 14 november in Nederland is te zien.

In januari 2024 kondigde het Internationaal Filmfestival van Berlijn (Berlinale) aan dat de film My Favourite Cake, van de Iraanse regisseurs Maryam Moghaddam en Behtash Sanaeeha, zou worden vertoond in de internationale competitie van het festival. Dit nieuws wekte niet alleen nieuwsgierigheid op bij mij, filmmaker en -journalist in ballingschap, en bij mede-Iraniërs in of buiten Iran. Ook een breed scala aan filmmakers, critici en professionals uit de industrie keken ernaar uit om de film te zien.

Misschien om twee redenen. Ten eerste was het de eerste keer sinds de Woman, Life, Freedom-beweging van 2022, na de dood van Mahsa Amini door de moraalpolitie, dat een Iraanse film werd vertoond met een hoofdrolspeelster zonder verplichte hoofddoek. Ten tweede werd het de regisseurs door de Islamitische Republiek verboden om het land te verlaten, en werden hun paspoorten in beslag genomen. Toch weerspiegelt de internationale waardering voor de film en de lof van prominente critici de inherente waarden en frisse perspectieven die breed worden gevierd in en via de film.

Sindsdien was ik gretig om de ‘My Favourite Cake’ te zien, en gelukkig kon ik dat als journalist doen via de Nederlandse distributeur, Cherry Pickers. Op hun uitnodiging woonde ik op donderdag 24 oktober een persvertoning bij in Het Ketelhuis in Amsterdam.

Verwelkt

De ochtendscènes bij de opening van de film wijzen op een vergiftigde atmosfeer, een gevoel van dood en verwelking. Een raam dat openstaat om lucht binnen te laten, alsof dat de verstikking moet verlichten. Het zonlicht slaat in de meeste scènes intens neer, en Mahin, de hoofdpersoon, gespeeld door de ervaren Iraanse journaliste Lili Farhadpour, giet water op de planten en bloemen in haar grote tuin. Dit lijkt een langdurige gewoonte te zijn, ze geeft zich over aan het alledaagse leven.

We zien dat de planten allemaal verdord zijn. Ze hangen gebogen over de rand van de tuin, alsof het leven eruit sijpelt. Dit weerspiegelt de emotionele toestand van veel mensen in de Iraanse samenleving; talloze Iraniërs hebben deze geleidelijke verwelking jarenlang ervaren, als in een vegetatieve toestand, nauwelijks bestaand, enkel ademhalend en doorgaand met leven.

Een van de kwesties die de regisseurs nauwkeurig belichten, is de kritiek op onjuiste en opgelegde maatschappelijke normen, vooral met betrekking tot vrouwen, die al lang voor de Islamitische Revolutie in de Iraanse samenleving bestonden, door de revolutie heen en tot de dag van vandaag. Een van die normen dicteert dat wanneer een vrouw haar man verliest en kinderen heeft, het cultureel niet geaccepteerd is om openlijk een relatie met een andere man aan te gaan, opnieuw verliefd te worden of haar fysieke behoeften te erkennen.

Van haar wordt verwacht dat ze zich aan haar kinderen wijdt en voldoening vindt in het gezelschap van vrienden en kleinkinderen. Voor velen, waaronder Mahin, leidt dit tot een afname van hun gevoel van vrouwelijkheid en seksualiteit. Een voorbeeld hiervan speelt zich af in een park. Mahin liegt aan de telefoon tegen haar dochter over dat ze daar met vriendinnen aan het wandelen is. Ze is echter alleen en hoopt misschien sportende mannen te zien. Haar dochter staat erop om haar vriendinnen te groeten, wat Mahin in een lastig parket brengt. Ze laat haar dochter dan maar de parkmedewerker groeten, waarna haar dochter reageert: ‘Zijn het mannen, je vrienden?’ Deze en andere momenten illustreren dat het conformeren aan dergelijke normen bijdraagt aan de depressieve en vervallen samenleving die we in de film zien.

Naar bevrijding en bewustzijn

Maar wat wekt Mahin uit een dertigjarig coma en brengt haar tot bewustzijn? Op een middag hoort ze van een leeftijdsgenoot dat zij heeft ontbeten met een jonge man in Teheran. Dit doet haar beseffen dat de isolatie en verwelking die ze ervaart geen natuurlijke onderdelen van veroudering zijn, maar een keuze. Dertig jaar geleden ketende ze zichzelf vast aan deze beperkingen, volgde de opgelegde normen van de samenleving. Pas wanneer ze besluit zich hiervan te bevrijden, kan ze het patroon doorbreken en vrijheid bereiken. “Ik realiseer me dit nu pas!” roept Mahin herhaaldelijk.

Vanuit mijn perspectief is Mahin niet zomaar een 70-jarige vrouw. Mahin is ‘de Iraanse samenleving’, die dertig jaar in een diepe slaap verkeert en nu op zoek is naar een ontwaking. Op deze manier kan de revolutie in Mahins leven worden vergeleken met de Woman, Life, Freedom-beweging van 2022. In die historische periode hebben mensen, vooral vrouwen, hun ketens afgeworpen. Ze stonden op voor vrijheid en uitten standvastig hun eisen. Dit is wat Mahin op een ander niveau doet. Ze neemt het initiatief om liefde te vinden, ontmoet een man van haar leeftijd, en ervaart een gepassioneerde en intense romance. De film dringt er bij ons op aan om wakker te worden en om het initiatief voor onze eigen bevrijding te nemen, net zoals Mahin doet.

Favoriete scène

Een van de meest briljante scènes van de film is gewijd aan Mahins ontmoeting met taxichauffeur Faramarz. Deze zoete, aangename scène—misschien de eerste van zijn soort in de post-revolutie Iraanse cinema—geeft de vonk van hun verbinding weer, hun aantrekkingskracht voor elkaar en de oplopende vlam van romantiek. Deze scène is het ‘favoriete taartje’ voor zowel Iraanse als internationale kijkers. Hierin haalt Mahin een dertig jaar oude fles wijn tevoorschijn, symbool voor de jaren dat ze zichzelf heeft tegengehouden in het leven, en drinken zij en Faramarz samen totdat ze vrolijk dronken zijn.

Ze worden dronken en vervuld door iets wat in de samenleving als verboden wordt beschouwd, iets dat de straf van geseling met zich mee kan brengen. Door deze metafoor suggereren de regisseurs dat ook wij deze oude wijn zijn—waarvan een slok een olifant zou kunnen doen omvallen. Als Iraniërs werkelijk hun eigen leven zouden kunnen vormgeven, zouden ze zich op dezelfde manier in het leven kunnen verliezen.

Geen verplichte hoofddoek

Naast alle thema’s en lagen in de film, is het lovenswaardig dat regisseurs Moghaddam en Sanaeeha zich niet aan de verplichte hoofddoek hebben gehouden. De kwestie van de verplichte hijab krijgt een metaforische rol in de film. De dertig jaar dat Mahin en Faramarz – die de Iraanse samenleving vertegenwoordigen – zich hebben aangepast aan de opgelegde regels, kunnen als een soort hoofddoekverplichting worden gezien. Ze dragen de lasten ervan, die verwelking, depressie en isolatie veroorzaken.

Een belangrijke realisatie is dat ze deze verplichting uit hun leven verwijderen, de oordelen van anderen en mogelijke straffen van de overheid negeren. Bliksem slaat in, de regen valt en wast het stof en de modder weg die de bewoners van de filmwereld bedekte. We krijgen eindelijk een glimp van de mooie wereld van deze Iraanse man en vrouw. Net als Mahin hebben we het misschien laat doorgehad, maar het belangrijkste is dát we het ons hebben gerealiseerd.