Van veiligheid naar depressie

Het scrollen door Facebook is meer dan een gewoonte geworden. Het is eerder een onbewuste handeling die ik iedere ochtend verricht, net zoals het wassen van mijn gezicht om wakker te worden of het zetten van koffie om mijn dag te beginnen. Ik tik met mijn vinger op de donkerblauwe app om te kijken hoe mijn dag zal zijn. Welk nieuws staat me vandaag te wachten? Iedere keer ben ik er vrijwel zeker van dat de situatie nog erger zal zijn dan de vorige keer.

Een paar maanden geleden stemde het eerste nieuws van de dag me extra verdrietig. Ik voelde een steek in mijn hart, mijn ogen vulden zich met tranen en mijn lichaam huiverde. In Duitsland zijn zes Syrische jongens overleden, als gevolg van een hartaanval of beroerte. Ze waren allemaal tussen de twintig en dertig jaar. Is dat te begrijpen? Is dat acceptabel? Waarom werden deze jongens in de bloei van hun leven weggerukt? Is het acceptabel dat hun vlucht van de dood hun dood werd?!

Deze jongens waren weggevlucht uit hun land om uiteenlopende redenen, die ik hier niet allemaal zal bespreken omdat ze inmiddels algemeen bekend zijn geworden. De belangrijkste reden is veiligheid. Al deze jongens hadden families, kennissen, vrienden, geliefden, studiegenoten en collega’s. Hun levens waren vol met gebeurtenissen en gevuld met leven. En voor wie niets weet over de Arabische samenleving of meer specifiek de Syrische samenleving: het is een samenleving gebaseerd op familiebanden.

Familieband

De familie blijft altijd aanwezig in het leven van ieder familielid. In de meeste gevallen blijven de kinderen in het huis van de ouders wonen, ook nadat ze achttien jaar zijn geworden, totdat ze gaan trouwen. Dan vliegen ze uit om hun eigen gezin te stichten en een eigen leven te leiden. En ook na de verhuizing blijft de familie voortdurend in contact met alle familieleden. Over het algemeen komen alle familieleden minstens één keer per week bij elkaar in het huis van de moeder en vader. De kinderen en de kleinkinderen en zelfs hun vrienden en vriendinnen zijn dan samen. Dit versterkt de band en laat het belang van de familie in hun leven zien.

Tot zover over de familie. Wat betreft de vrienden – als je zou willen zou je iedere dag omringd kunnen zijn door vrienden. Zodra je een berichtje stuurt via WhatsApp en het plan voorstelt om samen te komen, dan is dat mogelijk, ongeacht het tijdstip of waar je op dat moment bent. Je kan bijvoorbeeld in een café afspreken of in het park of zelfs bij iemand thuis. We weten allemaal het belang van de aanwezigheid van vrienden in ons leven.

Het is normaal en niet ongebruikelijk of beschamend om aan te bellen bij een van je buren en te vragen of je binnen mag komen om samen wat koffie te drinken of om bijvoorbeeld te vragen of je wat brood of suiker mag lenen of iets anders, omdat je het zelf niet meer in huis hebt. Het samenkomen van familie, vrienden, kennissen en buren is onderdeel van het dagelijks leven. Er wordt geen enkel belang gehecht aan gepaste tijdstippen of aan privacy. Het zal duidelijk zijn dat deze gewoonte, zoals elke gewoonte, voor- en nadelen heeft.

De vloek begon zijn verwoestende werk te doen en de oorlog brak uit. Het reizen en vluchten begon. Families vielen uit elkaar. Zelden vind je nog een familie waarvan niet minstens één iemand is gevlucht. Ik ga niet te veel stilstaan bij het probleem van uiteengevallen families en de negatieve gevolgen ervan voor de achtergebleven familieleden, maar ik ga het hebben over degenen die zijn geëmigreerd… Weggevlucht van de hel van de oorlog naar een andere hel!

Aankomst in Europa

Iedereen heeft een fantasie bestaande uit mooie beelden van een Europa dat hen met open armen zal ontvangen en hen het leven zal geven waar ze zo lang naar hebben verlangd. Ik ga het niet hebben over de moeilijkheden tijdens de aankomst of over de vluchtreis die bij iedereen bekend staat als de reis des doods… Tot de dag van vandaag lijkt het wel, wanneer ik een nieuw verhaal hoor over de aankomst van een van hen, alsof ik naar een thriller of horrorfilm kijk of een dramafilm, of avontuur of actie of soms zelfs een misdaadfilm. Er wordt gepraat over de gebeurtenissen met een soort ironie, alsof het een film is, en niet iets wat diegene zelf heeft meegemaakt.

Na de aankomst in het land van bestemming begint het verhaal pas echt: een nieuw land, meestal koud, een grijze lucht. Er zijn bijna geen zonnestralen en er is geen warmte. Een nieuwe taal waarvan we een paar woorden kennen die we hebben opgezocht op Google. Vreemde gezichten waarvan de uitdrukkingen niet lijken op wat onze ogen gewend zijn. Een echte cultuurshock.

Hier begint de reis waar niemand zich op kon voorbereiden. De procedures en onderzoeken beginnen. Het verschilt hoelang dit proces duurt. Hier begint de periode van het wachten, een periode met een begin, maar waarvan het niet zeker is wanneer het einde zal zijn. Er breekt een periode aan van angst voor het onbekende, nostalgie naar het verleden, een besef van de werkelijkheid en van denken over de toekomst. Een toestand van verwarring begint, die niemand ooit eerder in zijn leven heeft meegemaakt.

Deze verwarring duurt voort totdat de dag van het lot aanbreekt en er een tijdelijke verblijfsvergunning wordt verschaft. Daarna begint de tweede fase, die duidelijk anders is dan de eerste. De uitdagende fase van het zichzelf bewijzen begint. De persoon moet aan zichzelf en zijn omgeving bewijzen dat hij in staat is om te integreren in de nieuwe samenleving. Hier zeggen we dat hij helemaal opnieuw moet beginnen, vanaf nul. En dit nulpunt is niet alleen het vinden van een nieuwe studie of een nieuwe baan, of nieuwe vrienden en een fijne omgeving. Dit nulpunt betekent letterlijk nul. Dus ongeacht wie je was, wat je had bereikt, wat je hebt meegemaakt qua ervaringen en gevoelens, nu ben je ver verwijderd van wat je weet, wie je was en wat je hebt meegemaakt.

De weg naar integratie

Je bent opnieuw student. Je moet een nieuwe taal van A tot Z onder de knie krijgen. Je bent weer op de plek van de student nadat je bijvoorbeeld professor bent geweest. Verschillende daarvoor aangewezen autoriteiten doen snelle pogingen om je te integreren in je nieuwe omgeving zonder jouw culturele achtergrond of kennis in acht te nemen, maar eerder met als doel om het integratieproject te implementeren. Het is aan jou om dit te accepteren en uit te voeren. Vaak begin je jezelf af te vragen: heb ik het mis of zij? Is dit echt in mijn voordeel of juist niet?

Bij de fasen van verlies hoort ook het luisteren naar en aandacht hebben voor de ervaringen van anderen: “Begin niet met werken voordat je klaar bent met de taal. Kies niet voor die studierichting, want daar vind je geen baan in. Je diploma is geschikt. Je diploma is niet geschikt. Dat is verspilling van je tijd en van de vele woorden die het hoofd op hol doen slaan en het lichaam belasten en de ziel vermoeien.”

Vroeger, in het normale leven, hadden we familie om ons heen die ons advies kon geven. En goede vrienden die het beste met je voor hadden, met wie je kon discussiëren en die je konden adviseren. Vervolgens kon je zelf beslissen wat je met die adviezen deed. Maar nu zijn we (ikzelf en iedereen die in hetzelfde schuitje zit) verantwoordelijk voor onze eigen keuze. Een belangrijke keuze drukt op de schouders. Faalangst zorgt ervoor dat mensen niet in staat zijn om een keuze te maken. Ik blijf me afvragen of de tijd aan mijn zijde is. En kan ik echt worden wat ik zelf wil? Deze vragen blijven maar rondmalen in mijn hoofd. Iedere keer als ik het antwoord op een vraag gevonden heb, verschijnt er een nieuwe vraag, en daarna nog een, tot in de eeuwigheid.

Contact met ‘de ander’

Ik hoor van mensen om me heen dat ik niet te lang stil moet blijven zitten. Ik moet mijn huis uit en me onder de mensen begeven, zodat ik beter word in praatjes maken. Dat zou genoeg zijn voor mij om een normaal leven te leiden. Hier ben ik dan. Nieuw in het flatgebouw waarin ik woon. Ik lach naar iedereen, om vriendelijk over te komen. Ik krijg een fijn gevoel wanneer iemand naar me teruglacht. Ik neem het heft in eigen handen en probeer een sociaal leven op te bouwen.

Meerdere keren liep ik een van mijn buren van de tweede verdieping tegen het lijf bij de ingang. Ik groette hem en hij groette terug. Hij leek me aardig en ik dacht dat we vrienden zouden kunnen worden. Als eerste stap om mijn isolatie te doorbreken verzamelde ik al mijn moed en besloot bij hem aan te kloppen om te vragen of we samen koffie konden drinken. Wie weet kon ik aan mezelf bewijzen dat ik kon integreren in deze nieuwe maatschappij en dat ik nieuwe vrienden kon maken.

Na de tweede keer kloppen deed hij open. Hij begroette me en ik las verbazing op zijn gezicht terwijl ik met stotterende woorden voor zijn deur stond en vroeg hoe het met hem ging en daar snel aan toevoegde waarvoor ik was gekomen: “Zullen we samen koffiedrinken?” Hij zei dat ik even moest wachten. Even later keerde hij terug met zijn telefoon in zijn hand. Hij zei: “Ja, we kunnen koffiedrinken. Op 25 november om kwart over zes.” Mijn hoofd sloeg op hol en mijn gezichtsuitdrukking was vreemd. Moest ik nu lachen of blijven kijken zoals ik keek?

Ik wist niet of dit een grap was of niet. 25 november was over twee en een halve maand. Ik had me voorgesteld dat ik binnen mocht komen en dat ik, zoals mijn vrienden me hadden geadviseerd, een gesprek zou starten over het weer. Misschien had hij een goede reden voor het uitstellen van de afspraak of had het zo moeten zijn. Nu kon ik mijn gedachten beter ordenen en verschillende gesprekken uitdenken: waarmee ik zou beginnen en waarmee ik zou eindigen. In mijn land vinden dit soort bezoekjes tussen buren dagelijks plaats, zonder afspraak of agenda.

Verwarring, isolatie en depressie

Hier, zoals in dit simpele voorbeeld, begint de verwarring, isolatie en depressie.
Ik zal hier niet verder ingaan op de omvang en de ernst van de zaak. Ik neem genoegen met erkennen dat het bestaat en dat het een groot probleem is dat een oplossing vereist. En helaas is het een groot probleem dat depressie en andere psychische ziekten onder de categorie “taboe” vallen en er nauwelijks over wordt gepraat.

Want wie een psychische ziekte heeft is “gek”, is wat velen zeggen in onze Arabische landen. Wij hebben geen cultuur van psychiaters en psychologen waarin psychische ziekten beschouwd worden als elke lichamelijke ziekte. Iedereen kan het krijgen en heeft een arts of therapeut nodig om te herstellen. Wanneer mensen geen actie ondernemen begint het probleem steeds groter te worden totdat het bijna niet meer te beheersen is. Dit hele verhaal en deze uitleg is een druppel in de zee van wat er gebeurt met jongeren in de diaspora.

Misschien ben je je na het lezen van dit artikel bewust geworden van wat er gebeurt, de ernst ervan en het belang om erover te praten. Misschien kunnen we onze harten openen voor degenen die ons nodig hebben. Misschien kunnen we een beetje beter naar hen luisteren. Misschien kunnen wij het medicijn zijn voor de mensen die ziek zijn. Geef vanuit je hart, help elkaar, luister naar elkaar, accepteer elkaar, en behandel de ander zoals je zelf behandeld wilt worden. Alleen dan kunnen we van echte veiligheid spreken.

Cartoons: Esther van de Bund

Dit artikel is door Janna Ondracek vertaald vanuit het Arabisch