Pers(on)vrijheid in Koerdenfobisch Turkije

‘Turkije is de grootste gevangenis ter wereld voor journalisten,’ betoogt Serkan Ince, ‘vooral voor Koerdische journalisten.’ Een beschouwing over de teloorgang van persvrijheid in het land dat hij ontvluchtte.

Kennis van de werkelijkheid dient de mens. Manipulatie van de waarheid doet burger en samenleving schade, omdat hen mogelijkheden voor verandering worden onthouden. Voor mensen en samenlevingen die vrij (willen) zijn, zijn onafhankelijke pers/media en vrije nieuwsgaring onontbeerlijk. Journalisten dragen door hun controlerende functie bij aan het goed functioneren van de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Zij duiden het nieuws, schetsen achtergronden van wet- en regelgeving en bieden context bij gebeurtenissen. Journalisten zijn pijlers van de rechtstaat en de maatschappelijke orde, zij hebben fundamentele waarde voor het draaiende houden van het systeem. De vrije pers is als kompas in de samenleving. De staat van de pers zegt veel over de staat van een land, de regering en de burgers. In Turkije en Turks-Koerdistan is de journalistiek met wetten en rechterlijke uitspraken monddood gemaakt, waardoor de waarheid aan het oog wordt onttrokken en het kompas niet meer werkt.

Chaos en oorlog

De parlementsverkiezingen in juni 2015 leverden Erdogans AKP geen meerderheid op, terwijl de Koerdische HDP ruim 13% van de stemmen haalde. Sindsdien moeten de Koerden het extra ontgelden en viert de Koerdenfobie hoogtij. De AKP en Erdogan proberen de laatste jaren de macht te heroveren die zij door chaos en oorlog (Gülenbeweging, Koerden, Syrië, etc.) verloren. Tussen 2015 en 2017 belegerden de Turkse machthebbers elf Koerdische steden en doodden tientallen burgers. In reactie op de couppoging in juli 2016 zijn meer dan 160 duizend burgers gearresteerd, duizenden mensen werden gemarteld. Momenteel zitten rond de 250 duizend burgers gevangen, 140 duizend ambtenaren werden ontslagen, waaronder 5700 academici.

Detentie zonder aanklacht

Tijdens de noodtoestand van 2016 tot 2018, werden 1767 organisaties verboden, moesten veertien universiteiten hun deuren sluiten en werden ruim 181 duizend paspoorten ingetrokken. Met de voorzitters van de Koerdische partij HDP zitten duizenden Koerden die openlijk hun mening uitten gevangen. Door elke Koerd aan de PKK (en elke ‘ongewenste Turk’ aan de FETO, de Fettullahist Terroristische Organisatie) te linken en verdacht te maken, bedienen Turkse machthebbers zich van onwettige middelen als detentie zonder aanklacht of veroordeling.

Lakmoesproef

Schrijven over onderdrukking door de Turkse staat is vrijwel onmogelijk geworden. De staat van de pers nu is de lakmoesproef voor rechten en vrijheden: geen enkel medium kan onrecht en onwettigheid aan de kaak stellen. De meeste kranten, nieuwsprogramma’s op radio en tv staan geheel of gedeeltelijk onder controle van de Turkse overheid. Erdogans AKP controleert 95% van de nieuwsvoorziening. Ook de overblijvende 5% is niet vrij. Van 680 journalisten is ‘om veiligheidsredenen’ in 2019 hun perskaart ingetrokken. Van Koerdische media is zo goed als niets over. Alleen al een aankondiging in het Koerdisch kan een journalist komen te staan op arrestatie en detentie. Tientallen Koerdische tv- en radiostations, kranten- en magazineredacties zijn gesloten. Ook Koerden buiten Turkije zijn niet veilig voor Erdogans lange arm. Zo is onder andere Rûdaw TV in Erbil, Iraaks-Koerdistan, beschuldigd van ‘terroristische propaganda’.

Persvrijheid

Volgens Reporters Without Borders staat Turkije wat persvrijheid betreft op plaats 157 van de 180 beoordeelde landen. Turkije houdt de meeste journalisten en mediamensen ter wereld gevangen. Volgens het Internationaal Persinstituut IPI zijn dat er 162, volgens de Turkse journalistenvakbond Union TGS 139, volgens het Onafhankelijke Journalisten Platform P24 146 en volgens het Stockholm Center for Freedom in Zweden ten slotte, zitten 202 journalisten in Turkije gevangen. 75% van deze gevangen journalisten zouden Koerden zijn, verdacht van of veroordeeld voor een couppoging, lidmaatschap van een terroristische organisatie of terroristische propaganda. Zij zouden geen journalisten maar terroristen zijn. Ter vergelijking: in de donkere dagen na de militaire staatsgreep in 1980 werden minder dan 40 journalisten gearresteerd.

Blokkeren van websites

De noodtoestand is sinds juli 2018 opgeheven, maar het sluiten van nieuwscentra en het blokkeren van websites gaan door. De CHP, de een na grootste partij in Turkije, kwam in januari 2020 met cijfers over persvrijheid: in 2019 zijn in totaal 100 dagbladen verboden en 215 tv-stations gesloten. Slechts 7,7% van de 86.500 journalisten is lid van een vakbond. Op organisatie staat ontslag, arrestatie of uit de weg geruimd worden. In februari jongstleden werden twee journalisten gearresteerd, twaalf journalisten werden in hechtenis genomen, vier journalisten zijn veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf. Zeven tv-stations kregen boetes. Ook 2020 zal geen goed jaar worden voor de journalistiek.

Vluchtelingen

Erdogan schurkt zich aan tegen Poetins Rusland en uit zich vijandig richting de EU en de VS. Nu het Westen hem niet te hulp komt om Assad een halt toe te roepen in de regio Idlib, Syrië, chanteert Erdogan de EU met vluchtelingen. Na de dood van Turkse militairen in Syrië begin maart opende hij de grens voor vluchtelingen, die gesloten was in het kader van de Turkije-deal. Negen Turkse journalisten die verslag deden van de situatie aan de Turks-Griekse grens zijn begin maart gearresteerd, onder wie vier Koerdische journalisten. Ook Turkse journalisten van internationale persbureaus werden vastgehouden. Inlichtingendiensten bezondigen zich aan manipulatie van het nieuws en aan censuur. Door het bedreigen van onafhankelijke media en geweld tegen journalisten is het voor correspondenten nauwelijks nog mogelijk mensen te vinden die willen praten, bronnen te raadplegen en nieuwsberichten te verifiëren.
Wie verwachtte dat de nieuwsgaring en verspreiding van het nieuws door internet en geavanceerde ICT tot meer vrijheid zou leiden, komt bedrogen uit. Aan de andere kant gaan technologische ontwikkelingen in medialand razendsnel. In social media, Facebook en Twitter liggen mogelijkheden om (pers)vrijheid te heroveren, met het kompas richting democratie.