Lang leve de journalistiek!

Eind vorig jaar zijn zes journalisten van RFG Magazine uitgenodigd om deel te nemen aan de conferentie Onderzoeksjournalistiek van de VVOJ in Maastricht. Een van hen was Forough Tamimi. De nieuwste speelfilm van Steven Spielberg, over een sterk staaltje onderzoeksjournalistiek, bracht haar terug bij het centrale thema van de conferentie: ‘Amerikaanse toestanden’.

Vorige week heb ik The Post gezien, de nieuwe film van Steven Spielberg. Een fantastische film met Meryl Streep als Katharine Graham, uitgeefster van de Washington Post, en Tom Hanks als journalist Ben Bradlee. De film gaat over de Pentagon papers, geheime documenten van de Amerikaanse overheid over de oorlog in Vietnam, die in 1971 werden onthuld. En het gaat over de rol van journalistiek onderzoek: de manier waarop de Washington Post en de New York Times met het publiceren van deze documenten – onder bijzonder moeilijke omstandigheden – de vreselijke waarheid van die zinloze oorlog ter discussie stelden.

Timing

Het is vast geen toeval dat Spielberg op dit moment komt met een film over het belang van de vrije pers en het vrije woord. Over journalisten die oorlogsgeheimen van het Amerikaanse ministerie van Defensie onthullen, en daarmee de grote leugens over hun successen in Vietnam. De film is in korte tijd gemaakt, tijdens het presidentschap van Donald Trump, een tijd van alternative facts en aanvallen op de vrije pers.

The Post eindigt met een scène over het Watergate-schandaal. De bekende journalisten van de Washington Post, Bob Woodward en Carl Bernstein, zorgden in 1974 met hun wereldschokkende boek All the president’s men uiteindelijk voor het aftreden van president Richard Nixon.

The Post draait in de bioscopen, terwijl het onderzoek naar de rol van Rusland bij de verkiezing van Trump volop gaande is. Een onderwerp dat onderzoekseconoom James Henry eind vorig jaar aan de orde stelde tijdens de 16^de conferentie Onderzoeksjournalistiek in Maastricht, georganiseerd door de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ).

Conferentie Onderzoeksjournalistiek

Op die conferentie was ik samen met vijf andere collega’s van RFG Magazine aanwezig. We kregen een uitgebreid programma voorgeschoteld, met 38 debatten, lezingen, presentaties, workshops, trainingen en andere sessies. Het waren twee bijzondere, leerzame dagen.

James Henry was een van de gastsprekers en opende de jaarlijkse conferentie onder het motto ‘Amerikaanse Toestanden’. Hij doet vooral onderzoek naar witwassen van geld en belastingparadijzen. Zijn meest recente onderzoek gaat over de zakelijke relaties tussen Donald Trump en de Russische maffia en over zakenmannen die vaak zijn veroordeeld. Henry is van mening dat journalisten tijdens de laatste presidentiële verkiezingen niet echt aandacht aan deze connecties hebben besteed. Daarom is hij zelf in deze materie gedoken.

‘The Russian connection’

In zijn artikel, The curious world of Donald Trump’s private Russian connection, in december 2016 gepubliceerd in The American Interest, schrijft Henry: “Als je nagaat wie in de vroege jaren 2000 Trumps projecten financierden – in Manhattan, Florida, Toronto, Panama en Baku – blijkt dat allemaal met verdacht geld te zijn gebeurd. Als Trump het niet wist, en ik denk dat hij het wel degelijk wist, dan had hij in elk geval moeten weten dat de mensen met wie hij zakendeed witwassers waren, fraudeurs, oligarchen en vluchtkapitalisten van allerlei soort. Niet het soort mensen met wie je een president van de VS graag zaken ziet doen.” (Zie ook: ‘Zonder maffiageld was Trump kansloos geweest’; Trouw, Bas den Hond, 2 november 2017).

Volgens Henry komt er nu steeds meer informatie los over de manier waarop Rusland de Amerikaanse publieke opinie tijdens de laatste verkiezingen heeft beïnvloed. Ook is er meer aandacht voor Trumps zakelijke en financiële Russische contacten. Zo heeft de FBI onlangs een aanklacht ingediend tegen Paul Manafort, een van de campagneleiders van Trump, vanwege zijn bijdrage aan Trumps campagne in 2016. Daarbij verdiende hij miljoenen voor adviezen aan Oekraïense en Russische zakenlui en politici.

De laatste maanden vindt er ook onderzoek plaats naar de Russische bemoeienis met de Amerikaanse verkiezingen. De hiertoe door justitie aangestelde aanklager Robert Mueller heeft op 15 februari dertien Russen en drie Russische bedrijven in staat van beschuldiging gesteld. Ze worden verdacht van grootschalige beïnvloeding van de verkiezingen, ten gunste van Trump.

Journalistiek wespennest

Ook populisme, fake news en alternative facts kwamen uitgebreid aan de orde tijdens de conferentie. Sinds Trumps presidentschap is de wereld dag in dag uit geconfronteerd met zijn bizarre verhouding tot de pers en zijn respectloze omgang met de kritische media.

Ryan Lizza, een bekende Amerikaanse journalist die tot voor kort voor de New Yorker werkte en vooral veel schreef over de gang van zaken in Washington, vertelde daar in zijn lezing uitgebreid over. Lizza was onder meer verantwoordelijk voor het aftreden van Trumps persofficier Anthony Scaramucci, afgelopen juli.

Een week nadat president Trump Scaramucci als communicatiedirecteur had aangesteld, belde hij Lizza op. Hij wilde weten wie nieuws uit het Witte Huis had gelekt. Lizza had er niet eens een verhaal over geschreven, slechts een tweet gepubliceerd. Lizza: “Anthony Scaramucci belde me om stoom af te blazen over de twee lekken in het Witte Huis: Reince Priebus en Steve Bannon. Zijn tirade begon met de aankondiging dat hij het hele communicatieteam zou ontslaan. Daarna werd het nog veel erger. In het telefoongesprek ging ‘The Mooch’ volledig los. Toenmalig chef-staf Reince Priebus was ‘a fucking paranoid schizophrenic, a paranoiac’; chefstrateeg Steve Bannon een ‘zelfpijper’.”

Vier dagen nadat Lizza zijn gesprek met Scaramucci publiceerde, ontsloeg Trump Scaramucci als communicatiedirecteur.

Fire and Fury

Intussen is Fire and Fury, het boek dat Michael Wolff schreef over het eerste jaar in het Witte Huis onder Trump, al weken een bestseller. Het verschijnt binnenkort zelfs als tv-serie. In het interview dat CNN-journalist Christiane Amanpour met Wolff had, zegt hij dat zijn onderzoek is gebaseerd op 200 interviews met de staf van het Witte Huis en hoge medewerkers van Trump. Degenen dus, die elke dag met Trump werken. Het resultaat is een kritische analyse van een president zonder enige kennis van of ervaring met de politieke arena, die last heeft van wisselende stemmingen en voortdurend onvoorstelbare reacties tentoonspreidt. Wolff schrijft ook over de machtsstrijd binnen het Witte Huis, tussen de adviseurs van Trump, en hun chaotische werkwijzen.

Trump was dan ook niet blij met het boek, maar de reactie van de ‘leider van de vrije wereld’ ging wel erg ver. Hij probeerde de publicatie ervan eigenhandig tegen te houden, volgens Wolff een unicum in de Amerikaanse geschiedenis.

Macht van de pers?

David Remnick, hoofdredacteur van the New Yorker, ook op CNN geïnterviewd door Amanpour, is van mening dat de Amerikaanse pers tot nu toe zijn best heeft gedaan om de wereld – tegen alle fake news en alternative facts van Trumps administratie in – op een juiste manier te informeren. Hij is trots op the New Yorker, de Washington Post en de New York Times.

De vraag waarmee hij en veel andere onderzoeksjournalisten nog worstelen, is of Trump – net als Richard Nixon – door de inzet van bekwame journalisten, zoals Bob Woodward en Carl Bernstein, zijn impeachment tegemoetgaat. Die vraag kwam ook naar voren tijdens de VVOJ-conferentie. Een voorwaarde is in elk geval dat (wij) journalisten goede onderzoeksartikelen blijven schrijven. Lang leve de journalistiek!

Beeld: Torbakhopper CC BY-ND 2.0 (Creative Commons)