Iraks populairste kunstenaar werd gedood door Amerikaanse raketten

Ze was een van de bekendste kunstenaars van Irak. Maar nadat Layla Al-Attar voormalig president George H.W. Bush beledigde met een mozaïek, gooiden de Amerikanen een kruisraket op haar huis in Bagdad. 

Weinig mensen herinneren zich dat president Bill Clinton in juni 1993 Irak liet bombarderen, ná afloop van wat internationaal bekend staat als de Eerste Golfoorlog. Hij stelde dat de Iraakse regering betrokken was bij het beramen van een moordaanslag op zijn voorganger, president George H.W. Bush, tijdens een bezoek van die laatste aan Koeweit. Veel Amerikanen waren geschokt toen ze hoorden dat bij het bombardement meerdere burgerslachtoffers waren gevallen. Onder hen bevond zich de beroemde kunstenaar Layla Al-Attar. Sommigen denken dat haar dood geen toeval was.

Dodelijke speldenprik

Op 23 juni 1993, tijdens een zwoele, donkere nacht, werd Bagdad wakker geschud door het geluid van een verrassingsaanval. Binnen enkele minuten was het allemaal voorbij. De woning van Al-Atttar was gesitueerd naast het terrein van de voormalige Iraakse inlichtingendienst en werd verwoest door twee afgedwaalde raketten, tijdens een zogenaamde ‘pin-prick attack’. Haar zoon, die deze ‘speldenprik’ overleefde, was met zijn gezicht onder het bloed naar buiten gerend, al roepende: ‘Red ons, ons huis is door de explosies in elkaar gestort. Mijn vader, mijn moeder zijn nog in het huis!’ De buren deden vruchteloze pogingen om ze onder het puin vandaan te halen.

De twee raketten die haar huis in de Bagdadse Al-Mansour wijk troffen, doodden Layla, haar man en de kinderoppas. Haar dochtertje werd met blindheid geslagen. De twee zonen overleefden de aanslag. Het was een uiterst nauwkeurig gerichte aanval geweest, waarbij omliggende huizen niet werden beschadigd. Het noodlot wilde dat haar woning niet voor het eerst werd aangevallen. Haar huis was tijdens de eerste Iran-Irak-oorlog (1980-1988) al eens door een raket verwoest. Tot kort voor de raketaanslag van 1993 verbleef Al-Attar in de Londense woning van haar zuster Suad Al-Attar — ook schilderes — waar ze de voltooiing van de restauratie van haar huis in Irak afwachtte. Die eerste aanval had ze overleefd, maar deze keer had zij niet zoveel geluk; de ironie van het lot.

In aanwezigheid van een menigte ministers en hoge functionarissen verzorgden de autoriteiten een volksbegrafenis voor Layla Al-Attar. Gewone Irakezen zagen haar als het hart van het land. Haar ogen waren gekleurd als de regenboog, zo zei men over haar. Zij kreeg vele eretitels, waaronder ‘de koningin van de stilte’, ‘de gardeniabloem’, ‘de mooiste vrouw van Irak’.

Uniek artistiek fenomeen

Al-Attar was een uniek artistiek fenomeen. Zij combineerde beeldende kunst, zeldzame schoonheid en delicaat gevoel. Geboren in 1944, in. schilderde zij al sinds haar kindertijd. Ze won hiermee vele prijzen over de gehele wereld. De eerste hiervan was die van de Internationale Kinderwedstrijd in India, toen zij zeven jaar oud was. In 1965 studeerde ze af aan de Academie voor Schone Kunsten. Ze nam deel aan vele tentoonstellingen binnen en buiten Irak. Als een van de pioniers van de Arabische kunstwereld voerde zij de directie over het Iraakse Nationale kunstmuseum, het Saddam Kunstcentrum, de Baghdad Hall en het Kunstencentrum. Zij nam deel aan de zevende Koeweitse Biënnale en in de Cairo Biennale in 1984 won zij de Golden Sail Medal.

Al-Attar richtte zich in haar werk op het menselijk lijden. Haar schilderijen verwijzen naar verlaten slagvelden na harde en bittere gevechten, naar vervreemding, diepe droefheid, met de natuur als onderwerp van verlossing. Ze was een breed georiënteerd persoon, neigend tot eenzaamheid en verdriet. In haar laatste dagen schilderde ze menselijke schedels en sombere bomen bij zonsondergang, in donkere kleuren.

‘Bush is crimineel’

Veel mensen geloven dat de echte reden voor de Amerikaanse kruisraketaanval toegeschreven moet worden aan één van Al-Attars meest provocerende afbeeldingen: de kunstenaar had een mozaïekportret van George H.W. Bush ontworpen voor de vloer bij de hoofdingang van hotel Al-Rasheed in Bagdad. De afbeelding werd vergezeld door de zinsnede ‘Bush is [een] crimineel’, als veroordeling van de economische blokkade en oorlogsmisdaden tegen de burgers van Irak. De honderden bezoekers die dag en nacht het hotel bezochten stapten bij het binnengaan op de afbeelding van Bush. Dat zou tot woede bij de Amerikaanse regering hebben geleid en dat zou de reden kunnen zijn geweest voor het bombarderen van het huis van de kunstenaar, denken vele Irakezen.

Mensenrechten- en humanitaire organisaties reageerden woedend op de aanval op een internationaal bekende kunstenaar en haar gezin. Ze zagen het als een laffe daad van een machtige regering. De Iraakse regering was al net zo boos. Tevergeefs probeerde deze de internationale gemeenschap aan te spreken. Echter, destijds leed Irak onder een handelsembargo en gebrek aan internationale legitimiteit. De internationale gemeenschap zweeg.

Bekendheid

Na haar dood nam Al-Attars bekendheid wereldwijd en ook in Amerika alleen maar toe, net als de vraag naar haar kunst, die te vinden is in de belangrijkste musea en galerieën. Nog steeds wordt haar werk vaak geveild en verkocht. ‘Vrouw in het Bos’ werd bijvoorbeeld op de veiling van Christie’s voor een half miljoen dollar verkocht aan een rijke familie uit de Arabische Golf. Na de ondergang van het Iraakse regime van Saddam Hussein en het beëindigen van het economische embargo zijn verscheidene zeldzame werken zelfs in het Witte Huis in Washington beland.

De Amerikaanse zanger Kris Kristofferson schreef over de vermoorde kunstenaar het ontroerende lied ‘The Circle’. Hiermee uitte hij zijn teleurstelling over de pers, die nooit had geschreven over de dood van de kunstenaar. En over de Amerikaanse regering, die weigerde de schuld op zich te nemen voor de dood van onschuldige slachtoffers. Hij zag hierin een groot gebrek aan respect voor de vernederingen die de Verenigde Staten in het verleden aan Irak hebben toegebracht. Op Music Freedom Day 2008 zong hij het lied live, vanuit het Nobel Peace Centrum in Oslo, Noorwegen.

Who killed this woman this artist this mother?
Who broke the candle and snuffed out her light
Along with her husband and wounded her children

And sauntered away like a beast in the night?
“Not I” said the soldier
“I just follow orders and it was my duty to do my job well”
“Not I” said the leader who ordered the slaughter

”I’m saddened it happened, but then, war is hell”