‘Ik voel de pijn van het gemis’

Ivana Kalaš woont het grootste deel van haar leven in Nederland, maar voelt zich hier niet thuis. ‘Wanneer je leven begint met oorlog en ontheemding, kan het moeilijk zijn om die bepalende momenten van je af te schudden.’

Ivana werd in 1988 geboren in Sarajevo, Joegoslavië (nu Bosnië). In 1992 vluchtte ze vanwege de burgeroorlog met haar moeder naar Nederland. Een jaar later wist ook Ivana’s vader te vluchten, waarna het gezin werd herenigd in een AZC. Haar geboortestad was op dat moment nog belegerd door Servische nationalisten die het uiteenvallen van Joegoslavië en de onafhankelijkheid van Bosnië niet wilden erkennen. De vijandelijke troepen zaten in de bergen rondom de stad, waardoor vrijwel niemand de stad uit kon. De belegering duurde uiteindelijk vier jaar en kostte aan ruim 13.000 mensen het leven. Het was de langste belegering van een hoofdstad in de moderne geschiedenis.

Een getekende jeugd
Ivana was niet gelukkig in het AZC, vertelt ze. Alles was nieuw voor haar, ze sprak de taal niet en vond het lastig om op school contact te maken met andere kinderen. ‘Ik moest in een kring zitten in de klas en over mezelf vertellen, maar ik vroeg me heel erg af wat we aan het doen waren. Ik voelde me er niet op mijn plek.’
Toen Ivana en haar ouders eenmaal hun papieren hadden, verhuisden ze naar Maurik, een klein dorp in Midden-Nederland met ongeveer tweeduizend inwoners en één kerk. Hier werd haar broer geboren. Ze woonden daar ongeveer acht jaar. ‘Er waren in dit dorp veel racisten, mensen die ons niet moesten,’ zegt Ivana. ‘Mijn jeugd daar is getekend door aanvallen van mensen uit de buurt, ze gooiden vuurwerk door onze brievenbus en maakten het hek van onze tuin stuk, net als onze fietsen en de ruiten van de auto. Daarom besloten mijn ouders om met mij en mijn broertje te verhuizen naar een grote stad in midden-Nederland. Het plattelandsleven was nooit echt mijn ding, dus zodra ik kon, verhuisde ik naar Amsterdam.’

Engelen
Gelukkig waren er in Maurik ook mensen die Ivana en haar familie hielpen, zoals het stel Bart en Riet. Zij werden erg belangrijk in Ivana’s leven. Ze noemt hen nog steeds oom en tante. ‘Ze deden heel veel voor mij, ze waren engelen. Ze zeiden tegen mijn moeder: “Je hoort niet in het AZC thuis met je kindje, dat is een verschrikkelijke plek, kom bij ons wonen”.’ Ivana heeft nog steeds contact met Bart en Riet. Het stel kwam zelfs naar haar diploma- uitreiking. ‘Ze zijn als familie voor me en ze waren de reden waarom we de eerste jaren in Maurik bleven.’

Knuffelbeer
Ivana en haar ouders lieten alles achter in hun land, haar moeder kon niet eens Ivana’s geboortepapieren meenemen. Ivana had een tas met zomerkleding en een knuffelbeer en dat was het, want haar ouders dachten dat ze snel terug zouden keren. ‘Ik ervaar het als een existentieel gemis dat ik niet weet wat ik achter heb gelaten. Veel ben ik vergeten, zelfs de naam van mijn lievelingsbeer. Er zijn dingen die ik toen wist en nu niet meer weet, maar ik voel wel de pijn van het gemis.’

In de hele wereld thuis
Ivana wil niet in Nederland blijven wonen, ze voelt zich hier niet thuis. ‘Omdat ik zo jong ergens werd weggetrokken en ergens anders geplaatst zonder dat ik daar een keuze in had, voel ik geen band met Nederland, maar ook niet met Bosnië. Ik ben geboren in Joegoslavië en dat bestaat niet meer. Dus ik voel me, zoals Rosa Luxemburg dat zegt, in de hele wereld thuis.’ Ze is van plan om terug te gaan naar Bosnië en daar een tijd te gaan wonen. ‘Ik ben benieuwd of dat deel van mij misschien een beetje opgevuld wordt. Ik weet het niet of ik voor altijd in Bosnië blijf, maar het is een droom die ik wil najagen.’

Passie en roeping
Ivana woont nu al tien jaar met haar partner in Amsterdam. Ze studeerde Engelse taal- en letterkunde en Literatuurwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. In de toekomst wil ze promoveren in grens- en migratiestudies. In haar vrije tijd was ze betrokken bij de strijd van (ongedocumenteerde) vluchtelingen in Amsterdam en in het buitenland. ‘Dat is mijn passie en roeping in het leven. Ik veronderstel dat wanneer je leven begint met oorlog en ontheemding, het moeilijk kan zijn om die bepalende momenten van je af te schudden.’

Toekomstplannen
Naast haar academische interesse is ze in de loop der jaren steeds meer geïnteresseerd geraakt in journalistiek als een manier om een publiek aan te spreken, dat in de academische wereld onbereikbaar zou blijven. Ze is nu bezig met het opstarten van het journalistieke platform Baghawat (‘opstand’ in het Urdu). ‘Ik wil de kloof overbruggen tussen het academische en niet-academische discours, maar dit zijn allemaal toekomstplannen,’ zegt Ivana.