‘Ik heb altijd hoop gehouden’

Yusuf (47) ontvluchtte het geweld in zijn land en belandde in Nederland op straat: “Ik heb altijd hoop gehouden.”

Er bestaat een verborgen wereld in Nederland van wanhopige, getraumatiseerde mensen. Ze proberen te overleven zonder dak boven het hoofd, zonder geld, zonder ziektekostenverzekering of enig ander recht. Het is de wereld van de vluchteling die oorlog en geweld ontvluchtte en van wie de asielaanvraag onterecht is afgewezen. Die vluchteling moet volgens de Nederlandse wet zo snel mogelijk terug naar zijn of haar land van herkomst. Vaak is dat onmogelijk. Het is het verhaal van Yusuf Ibrahim Said (47) uit Somalië. Bij hem kreeg het een goede afloop.

Terreur

Yusuf kwam in 2011 in Nederland aan nadat hij zijn land was ontvlucht. Een terreurgroep  vermoordde zijn vader en ook hij werd met de dood bedreigd. Zijn eerste asielaanvraag werd afgewezen door onzorgvuldig werk van twee opeenvolgende advocaten. In 2014 belandde hij op straat.

Wij Zijn Hier

Hij is niet de enige. In Amsterdam woont een grote groep ‘Yusufs’, onzichtbare, uitgeprocedeerde vluchtelingen die nergens terecht kunnen. In 2012 verenigden ze zich in de actiegroep Wij Zijn Hier. Sindsdien trekken ze, opgesplitst in kleinere groepen, van kraakpand naar kraakpand. Vaak zijn dat leegstaande kantoorpanden die na enige maanden weer ontruimd worden, waarna de groep weer een ander dak boven het hoofd moet zoeken.

Op een kaartje op de site van We Are Here zijn alle oude en huidige locaties te zien.

Sjeik

Yusuf is een gelovig man. Hij is islam-geleerde, een soefi. Hij legt uit: “Het soefisme is de kern van de islam. Soefi’s accepteren en respecteren alle verschillende stromingen binnen de islam en ook niet-moslims. Pas als je de ander kent kun je begrip voor hem opbrengen. Dat is de filosofie van de soefi’s.”

Yusuf werkte als sjeik in Somalië. “Een sjeik is zoiets als een pastoor van de kerk”, vertelt hij. “Een sjeik en imam zijn soms hetzelfde, maar er zijn ook verschillen en dat veroorzaakte tijdens mijn eerste asielaanvraag problemen met de IND. Ze geloofden mijn verhaal niet. Ze zeiden: “soms ben je een sjeik, dan weer een imam, dat is verwarrend voor ons”. Dat recht hebben ze natuurlijk, want er zijn regels die gevolgd moeten worden. Ik vermoed ook dat de IND-medewerkers weinig actuele informatie hebben over de situatie in de landen waar de vluchtelingen vandaan komen.”

Buddy

Yusuf en ik ontmoetten elkaar voor het eerst bij de Vluchtgarage in 2014. We kwamen met elkaar in contact nadat ik op een oproep op Facebook had gereageerd van vrijwilligers die de vluchtelingen proberen te helpen. Ze nodigden Nederlanders uit om buddy te worden van een van de asielzoekers. Yusuf en ik werden aan elkaar gekoppeld.

Ik schrok me rot toen ik voor het eerst in de Vluchtgarage, een afgedankte parkeergarage in Amsterdam Zuidoost kwam. Zo’n honderd mannen probeerden te overleven in ruimtes met gebroken ramen, zonder verwarming, gas of elektriciteit. Een vies hok deed dienst als ‘keuken’; een tweepitsgasstelletje op een wankel tafeltje en een laag water op de grond. Ruimtes vol matrassen afgeschermd met lakens om toch nog iets van privacy te hebben. Veel saamhorigheid, maar ook wanhoop en geweld.

Postbode

Veel vluchtelingen krijgen bij aankomst in Nederland een advocaat toegewezen door de staat. Deze juristen krijgen heel weinig geld voor hun diensten waardoor ze hun werk vaak niet goed (kunnen) doen. Met als gevolg dat hun cliënten onterecht worden afgewezen. Yusuf illustreert hun werkzaamheden als volgt: “Ze  zijn meer een doorgeefluik tussen de vluchteling en de IND. Een soort van postbode.”

De enige manier voor de uitgeprocedeerde asielzoekers om alsnog een vluchtelingenstatus te krijgen is een tweede asielaanvraag (HASA) indienen, maar daarvoor is nieuw bewijs nodig. De gedachte achter de buddy-oproep is dat Nederlanders de vluchtelingen helpen dat bewijs te vergaren en een goede advocaat te zoeken. Een systeem dat werkt, zo’n zeventig mensen uit de Wij Zijn Hier-groep hebben inmiddels alsnog een verblijfsvergunning gekregen. Ook Yusuf.

Eind 2016, na drie jaar als ‘illegaal’ door het land te hebben gezworven, komt er eindelijk verandering in Yusufs situatie. Een derde en dit keer deskundige advocaat lukt het om duidelijkheid te scheppen voor de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND). Zo bewezen een officieel geboortecertificaat en een taalanalyse van Yusufs dialect dat hij daadwerkelijk uit het gebied in Somalië komt waar het levensgevaarlijk is. Nederland mag mensen uit die streek niet terugsturen. In februari 2017 wordt Yusufs tweede asielaanvraag gehonoreerd en krijgt hij een verblijfsvergunning voor vijf jaar.

Kansen

“Ik heb altijd hoop gehouden”, vertelt Yusuf. “Toen ik op straat leefde had ik niet veel mogelijkheden, maar nu is dat allemaal anders. Het is open nu, ik kan zo veel meer doen.” Dat laatste is erg belangrijk voor hem. Een bijdrage leveren aan de maatschappij waar hij eindelijk officieel deel van mag uitmaken. Zijn verblijfsvergunning schept verplichtingen, vindt hij. “De kansen die God me heeft gegeven, betekenen meer verantwoordelijkheid.”

Ondanks de verstrekkende gevolgen die de onwetendheid van de IND-medewerkers had voor Yusuf, kan hij toch begrip voor hen opbrengen. “Ik ben een geloofsgeleerde en weet alles over het soennitische geloof en de islamitische gemeenschap in mijn land. Als er dan opeens Nederlandse vluchtelingen voor mijn deur zouden staan, zou ik hen ook niet meteen begrijpen. Ik voel geen boosheid, want ik heb veel geleerd de afgelopen jaren. Het was juist goed voor me. Als ik op de eerste dag van aankomst in Nederland mijn status had gekregen, had ik niet geweten wat ik nu weet. Het is levenservaring en dat is heel waardevol.”

Kinderen

Inmiddels verblijft Yusuf weer in een azc en heeft hij een aanvraag voor gezinshereniging ingediend. Hij heeft zeven kinderen in de leeftijd van 11 tot 26 jaar. Zes van hen wonen in Somalië. Zijn oudste, een zoon, woont al sinds 1994 in de Verenigde Staten. Hij zocht zijn vader op in de tijd dat Yusuf op straat leefde. Binnenkort komt hij weer op bezoek in Nederland, dit keer onder betere omstandigheden.

Ik vraag Yusuf naar de moeder van zijn kinderen. Hij repte tot nu toe geen woord over haar. “Bij jullie is het normaal dat een man één echtgenote heeft”, begint hij voorzichtig. “Bij ons is dat anders, wij mogen meerdere vrouwen hebben. Mijn kinderen hebben dan ook verschillende moeders.” Een ingewikkelde situatie. Niet iedereen zal hier naartoe kunnen komen, maar Yusuf is vol vertrouwen dat het met zijn kinderen in ieder geval goed zal gaan. “De kinderen zullen over ongeveer een jaar hier zijn. De procedure duurt zes maanden en daarna komen ze, allemaal.”

Mind-Spring

Yusuf is nu druk bezig met een Nederlandse taalcursus aan de VU in Amsterdam en kan niet wachten tot hij een woning heeft en kan beginnen aan het nieuwe hoofdstuk van zijn leven in Nederland. Hij wil graag Mind-Spring-trainer worden. Mind-Spring is een cursus die speciaal is ontwikkeld voor asielzoekers en vluchtelingen die behoefte hebben aan psycho-sociale ondersteuning. De deelnemers leren zichzelf te helpen.

“Ik volgde deze training toen ik voor het eerst in een azc woonde. We leerden tijdens de cursus onder meer hoe we onze tijd beter konden indelen en hoe we op een goede manier om kunnen gaan met stress. Ik heb hier veel aan gehad. De trainer, een Somalische tolk, die de cursus gaf is een goede vriend van me geworden. Ik ben nu aan het onderzoeken waar ik kan leren om ook zo’n trainer te worden. Het past goed bij mijn achtergrond als theoloog.”

Tweede Kamer

Toen ik Yusuf in 2014 ontmoette had hij het er al over dat hij graag in de Tweede Kamer wilde komen als hij eindelijk een verblijfsstatus zou hebben. Die ambitie heeft hij nog steeds. “Ik vind de westerse manier van leven de beste. We moeten ‘nee’ zeggen tegen het verval ervan. De beslissingen die politici nemen hebben een directe invloed op ons leven. Daarom wil ik de politiek in, ik wil Tweede Kamerlid worden om een positieve bijdrage te leveren.”

Over de politiek van Geert Wilders heeft Yusuf een duidelijke mening. “Wilders speelt gevaarlijke spelletjes met de emoties van mensen. Daar schaadt hij niet alleen deze maatschappij mee, maar ook zichzelf, terwijl hij zo veel goeds zou kunnen doen. Het is belangrijk dat mensen kunnen zeggen wat ze denken, maar wat wil je bereiken met het verbieden van de koran in Nederland? Denk je dat de kiezers dat van je verwachten? Mensen willen dat je hun financiële en sociale problemen oplost. Wat zal er gebeuren als we elkaar weigeren te accepteren en respecteren? Gevechten in de straten van Nederland? De dialoog met elkaar aangaan en begrip voor elkaar hebben, daar gaat het om.”

Yusuf is nu aan een nieuwe fase in zijn leven begonnen, maar dat betekent niet dat hij zijn lotgenoten, de mensen van Wij Zijn Hier en de vele andere uitgeprocedeerde asielzoekers zal vergeten. “Ik blijf altijd een van hen.”

Heb je interesse om buddy te worden van een uitgeprocedeerde asielzoeker of op een andere manier de vluchtelingen te steunen? Neem dan een een kijkje op de site van Wij Zijn Hier.

Fotografie: Ilja Willifer