Het Arabische lied in Westerse cinema

De Arabische cultuur komt niet altijd tot zijn recht in westerse films en series. Toch laten enkele regisseurs zien hoe het Arabische lied kan bijdragen aan de narratieve en emotionele diepgang van een film.

In de Marvel-serie Moon Knight (2022) die kortgeleden werd uitgezonden op het Disney Plus-platform, experimenteert de Egyptische regisseur Mohamed Diab met muzikale vormen die gebaseerd waren op zowel klassieke als hedendaagse Arabische muziek. Diab durft de muzikale ruimte te verkennen binnen verschillende contexten in de serie. Daarmee overstijgt hij de stereotypen van Arabische cultuur die regelmatig voorbij komen in Amerikaanse big budget-producties.

Fairuz

Deze aanpak doet denken aan die in internationale onafhankelijke, experimentele films. Daarin overstegen de makers de gebruikelijke composities bij het ontwikkelen van een soundtrack voor hun werk. Een van de bekendste voorbeelden is de Franse film “Les Amants du Pont-Neuf” uit 1991, gemaakt door de Franse auteur en regisseur Leos Carax. De film belicht het leven van daklozen in Parijs. De liefdesaffaire die zich ontwikkelt tussen de hoofdpersonages Michel (Juliette Binoche) en Alex (Denis Lavant) op een van de afgesloten en verwaarloosde bruggen van Parijs (Pont Neuf), weerspiegelt hun warme gevoelens, die breken met de absurditeit en het lawaai van de stad. Ze maken plaats voor harten die verlangen naar veiligheid en vrijheid.

In een van de belangrijkste scènes van de film zullen de geliefden verdrinken in een staat van absolute ontkenning van de hel en hardheid van het leven. Dit wordt begeleid door Fairuz’ lied “Jaibli Salam”, door Carax gekozen om de zijn oriëntaalse harmonie, die heel goed past bij het psychologische conflict binnen het door hem gekozen esthetische kader. Daarna vermengen meerdere stemmen en melodieën zich, van mondharmonica tot rap en orkest-muziek, om samen een magische muzikale mix te vormen, die de problemen van de geliefden en hun surrealistische optreden weerspiegelen. Daarna sluit Carax de scène af met een wide shot van de brug, die ondergedompeld is in duisternis en vervreemding, met een muzikale afsluiting van Fairuz’ lied “Ya Saken Alali”. Een lied dat hij gebruikt om de verwarde kijker weer te kalmeren, zoals de geliefden die zich zullen settelen op een manier die in wisselwerking staat met de compositie van dit nummer en het verdriet dat daarin doorklinkt.

Op vergelijkbare wijze horen we een ander lied van Fairuz, getiteld “Qamat Mariam”. Dit nummer wordt gebruikt in de Amerikaanse biografische film “Before Night Falls,” die in 2000 werd uitgebracht. De film vertelt het leven van de Cubaanse burger en dichter Reinaldo Arenas (Javier Bardem) tijdens de opkomst van de Cubaanse revolutie, geleid door Fidel Castro, en de omverwerping van het regime van Fulgencio Batista. Julian Schnabel, de regisseur van de film, timet dit nummer op een perfect moment binnen een scène die alle pijn en terreur- en vervolgingsscènes samenvat die de held doormaakt vanwege zijn homoseksualiteit. Tijdens zijn revolutionaire leven en zijn gevecht tegen die omstandigheden, en nadat hij ontdekt hoe groot de onderdrukking is die Castro’s regering uitoefende tegen homoseksualiteit en tegen kunstenaars die niet onder de vlag van de revolutie opereren, slaagt de hoofdpersoon erin om van Cuba naar Amerika te ontsnappen.

Tijdens deze reis horen we een lied dat het ritme van de film bepaalt, met abrupte wendingen van gebeurtenissen, en ruimte creëert voor de kijker om na te denken over alle onrechtvaardigheden die de held heeft geleden. Dit komt ook terug in de songtekst, die gaat over het verhaal van Jezus Christus en zijn kwellingen.

Het werk van Leconte

Een andere gedurfd en bijzonder voorbeeld vinden we in de Franse film “Le Mari de la Coiffeuse”, uitgebracht in 1990. In dit werk maakt auteur en regisseur Patrice Leconte gebruik van Arabische liederen in de muziekscore om ons de energie van de hoofdpersoon Antoine (Jean Rochefort) en zijn passie voor het leven en zijn liefde voor Mathilde (Anna Galiena) over te brengen, binnen mooie verhalen vol subtiele en simpele ervaringen, die de twee hoofdrolspelers samenbrengen in een pijnlijke en speciale liefdesgeschiedenis.

Het kiezen van Arabische muziek in een landelijke Franse omgeving heeft een utopische impact, die paste bij het verhaal van de film en het gedrag van de hoofdrolspelers en hun ideeën. De liedjes geven de film een emotioneel karakter, dat ruwheid, zachtheid en verdriet combineert, op een manier die niet zoveel overeen zou komen met de sfeer van de film als er andere, niet-Arabische muziek in was gebruikt. Onder deze liedjes zijn “Ala Ya Hadda Bi Aqsa Fuadi” en “Asfaq Alik” van de overleden Iraakse zangeres Rabab, en “Salouni Al-Nas” van Fairuz, evenals de nummers “Wa Dana” en “Ya Rayt Fiye Khabiyeha” van de Libanese zanger Ragheb Alama.

Internationale muziek in Arabische film

In bovenstaande producties viel de keuze op Arabische muziek. Maar hoe zit dat met Arabische films en series? Hoe gaan zij om met niet-Arabische muziek, en welke artistieke toepassingen zijn er? De functie van muziek is dat die bijdraagt aan het verhaal, en de dramatische actie in gang kan zetten. Maar de meeste Arabische producties gebruiken internationale muziek niet om deze redenen, maar eerder als soort cosmetisch hulpmiddel dat de auditieve leegte vult, zonder een doel dat de ambitie van een verhaal of realiteit weerspiegelt.

Er zijn wel een paar Arabische producties die verschillende beroemde internationale songs gebruikten als hulpmiddel om het komische gehalte te versterken, zoals gebeurt in een paar Syrische series, waaronder het lied “Macarena” in de serie “Al Fousoul Al Arba’a” (De vier seizoenen. Een meer serieuze motivatie is er wellicht in de serie “Red Lines” uit 2008, waarin regisseur Youssef Rizk probeert licht te werpen op het leven van de Syrische jeugd in die periode, door middel van het laten horen van metal. Maar deze muziek lijkt geen doel te hebben dat verdergaat dan het overbrengen van een algemeen gevoel, gerelateerd aan het muzikale genre.

De strategische inzet van Arabische muziek in westerse films laat zien hoe deze muziek kan bijdragen aan het doorbreken van culturele barrières en het uitdrukken van universele thema’s zoals lijden, liefde en verlangen. De uitdaging voor Arabische filmmakers is om internationale muziek op een vergelijkbare manier te integreren in hun eigen producties, zodat het een betekenisvolle rol speelt in het versterken van het verhaal.