Herinneringen aan Aleppo

De Syrische stad Aleppo ligt al jaren in puin, door onophoudelijk oorlogsgeweld. Bitterzoete herinneringen, zoals die van Hazem Darwiesh, zijn dan zo belangrijk om de historische stad in leven te houden. Ondanks de nachtmerries die hem blijven achtervolgen vertelt hij graag over zijn geliefde Aleppo, een verloren stukje geschiedenis in de vorm van een verwoeste stad.

Mijn oma’s stenen kast

De afgelopen weken werd ik ’s nachts vaak wakker in het wolven uur, het laatste uur van de nacht, waarin ik probeerde om al mijn dromen en nachtmerries onder controle te krijgen. Mijn dromen voerden mij terug naar de winterkamer in het huis van mijn oude grootmoeder in Aleppo. Daar sta ik voor haar stenen kast.

De kast is maar bescheiden, hij heeft slechts plaats voor een kleine kleuren-tv, een naaidoosje, een naaimachine, een koekjesdoos, een chocoladereep en een paar andere prullaria. Ervoor hangt een witte kanten doek, dat alleen omhoog gaat als we in de winteravonden samen met oma naar de televisie kijken, of luisteren naar haar verhalen over Aleppo, haar inwoners en haar geschiedenis.

Mijn oma vertelt beeldend over Aleppo, met liefde maar ook met heimwee. Telkens keer ik er terug in mijn gedachten. Dan zie ik het door de ogen van het kind dat zich de stad verbeeldt, zoals die door haar werd verteld. Ik vergelijk die beelden met het andere Aleppo, dat ik als kind zelf kende, met de straten tussen school en thuis. Altijd is het Aleppo van mijn oma mooier. Ik wenste dat ik geleefd had in die tijd.

Aleppo glipt weg

In de jaren dat ik opgroeide werd de kloof tussen de oude en de nieuwe stad alsmaar breder. En hoe wij ook probeerden vast te houden aan onze liefde voor het oude stadslandschap met haar gewoonten en haar bijzondere karakter, Aleppo glipte elke dag verder uit onze handen.

Aleppo verlaat me nooit. Ik zie mijn stad steeds terug in alle kleine dingen van de nieuwe wereld om mij heen. Maar waarom werd ik laatst elke nacht wakker met herinneringen aan die stenen kast? Een kast die misschien niet meer bestaat; in een stad die is vergeten door de wereld?

Het verlies van Jeruzalem

Toen Donald Trump afgelopen December besloot om Jeruzalem te erkennen als hoofdstad van Israël, stonden de Arabische sociale media bol van de emotionele uitingen van verdriet en woede over zijn beslissing. Velen treuren om het verlies van Jeruzalem, hun heilige stad, hun rechten en geschiedenis.

Wij Arabieren reageren vaak snel en emotioneel. Maar vaak ebt zo’n reactie ook weer snel weg zonder een reële impact achter te laten. Maar ik was verrast dat ik zelf niets voelde bij het besluit van Trump, hoe heilig Jeruzalem voor mij als gelovige Arabier ook is. Integendeel: Jeruzalem bestaat nog steeds terwijl ons Aleppo is weggevaagd.

Golf van woede

Wanneer ik terug kijk in de tijd, zie ik daarover bij mezelf een veel langere golf van onderhuidse woede. Net als bij zoveel van mijn stadsgenoten, die de laatste jaren zoveel wrok en pijn hebben gekend. Wie bekommert zich om Aleppo, ons thuis dat tientallen jaren lang systematisch is verwoest en vergeten? Vergeten tot en met de laatste nederlaag, een jaar geleden. Wat is er geworden van haar geschiedenis, haar volk en haar cultuur? Was de bezetting van Aleppo onder het regime van Assad niet eigenlijk veel erger dan de bezetting van Oost-Jeruzalem door Israël en de erkenning van die stad als hoofdstad ervan?

Ik merkte dat ik terugkeerde naar die verre stenen kast in Aleppo, vol met voorwerpen uit onze duizenden jaren oude cultuur, die door het Assad regime in meer dan veertig jaar systematisch is verwoest. Ik keerde terug naar mijn grootmoeder; zij leerde ons de geschiedenis van onze stad, van haar belangrijkste inwoners en haar geheimen. Terwijl wij op school en via de media alleen maar leerden over Jeruzalem en de ‘Grote Zaak van de Bevrijding van Palestina’, met het verborgen doel dat wij Alepponaren onze identiteit zouden vergeten.

Mijn oma bewaakte onze identiteit. Zij vertelde ons – met angst in haar ogen – over de zwarte dagen van de jaren tachtig. Toen de regeringssoldaten de huizen binnendrongen, plunderden, mensen oppakten, martelden en vermoordden, onder het voorwendsel dat ze de Moslim Broederschap wilden elimineren. Maar hun eigenlijke doel was om de weerstand van Aleppo en zijn mensen voor eens en voor altijd te breken. Dat was het gezicht van een meedogenloos regime.

Parel in verval

Tot aan het einde van de negentiende eeuw was Aleppo één van ’s werelds stedelijke parels. Het was welvarend, sociaal rijk en de politieke invloed besloeg een groot gebied. Strategisch gelegen aan de Zijderoute tussen de Middellandse Zee en de Urfa (Eufraat), was het – na Istanbul en Caïro – de derde handelsstad van het Osmaanse rijk. Maar door de aanleg van het Suezkanaal in 1869 verplaatste de handel tussen Azië en Europa zich naar zee. Sinds die tijd is de economische glans van de stad en haar ommeland vervaagd en raakte ook de sociale structuur in verval. Die neergang werd verder versneld, toen Aleppo na de Eerste Wereldoorlog werd ingedeeld bij het Franse protectoraat Syrië en het directe contact met de Middellandse zee verloor, doordat de havenstad Antiochië Turks werd

Toen Syrië na de Tweede Wereldoorlog een onafhankelijke republiek werd, probeerde Aleppo vergeefs iets van haar oude invloed terug te krijgen. Maar dat mislukte en het kreeg steeds meer te lijden onder het beleid van de oude concurrent Damascus, de hoofdstad van de nieuwe republiek.

Het Assad-regime

In 1971 kwam Hafez- Al-Assad, de vader van de huidige machthebber Bashar Al-Assad, als president van Syrië aan de macht. Vanaf het eerste moment begon hij Alepponaren uit te sluiten van belangrijke posities bij de lagere overheid, ministeries en het leger. Meer en meer kwam de stad onder direct toezicht te staan van mensen uit het Assad-regime.

De beklemmende jaren tachtig, met de razzia’s tegen de Moslimbroederschap, waren het eerste dieptepunt. Maar het kon nog erger. De jongste oorlog, van 2012 tot nu, heeft het huidige Assad-regime in staat gesteld om de mensen te verdrijven uit Aleppo en omliggende steden en het gebied vrijwel geheel over te nemen. Een volledige bezetting door deze voor ons buitenlandse, Syrische mogendheid. Een totale onderwerping van mensen, die de oorlog moe zijn en geen moed meer hebben om weerstand te b

Tot de stad terugkeert

In het verleden was ons het recht ontnomen om hardop te zeggen dat we bezet waren.

Maar het verhaal is veel groter dan dat van een despotisch regime en een onderdrukt volk. Het is blijkbaar gemakkelijker om de Arabische mensen te mobiliseren om te protesteren tegen de bezetting van Oost-Jeruzalem, dan tegen de bezetting van hun eigen, ooit minstens zo luisterrijke, Aleppo. Terwijl Aleppo dicht bij ons blijft en slaapt onder de bezetting. En Jeruzalem ver weg is, zoals de stenen kast in mijn dromen. Wij zullen de verhalen van onze grootmoeders blijven vertellen tot de stad terugkeert naar ons, haar mensen.

 Voor dit artikel kreeg hij hulp van onderzoekjournalist Michel Robles. Eerder verscheen op geschiedenis magazine http://www.geschiedenismagazine.nl/nieuws/278-herinneringen-aan-aleppo

Beeld: CC BY-NC 2.0 (via Flickr)