Geld voor Khamenei

Sjiieten in Nederland betalen belasting aan moskeeën. Deze verplichte afdracht komt vaak terecht bij omstreden figuren in het Midden-Oosten, zoals ayatollah Khamenei van Iran. Zo worden de internationale sancties tegen Iran ontdoken.

Mohammad werkt sinds 2015 voor de vestiging van een Iraans bedrijf in Nederland. De sjiitische gelovige berekent elk jaar tegelijk met zijn belastingaangifte hoeveel hij van zijn maandsalaris van zeventienhonderd euro netto moet afdragen aan khoms, de religieuze belasting. In totaal gaat het om een vijfde van het jaarinkomen na aftrek van levensonderhoud. Er is alleen één probleem: door de sancties kunnen de Nederlandse banken geen geld overmaken naar zijn vaderland Iran. Daarom geeft hij het bedrag contant mee aan familieleden of vrienden die Iran bezoeken, zij leveren het dan in bij het kantoor van ayatollah Ali Khamenei in Teheran.

Er wonen naar schatting tweehonderdduizend sjiitische gelovigen in Nederland en een groot deel van hen betaalt khoms. Naast Iraniërs gaat het om Iraakse, Afghaanse, Turkse en Pakistaanse sjiieten. Zij betalen de khoms vaak via imams die verbonden zijn aan een moskee of ‘culturele vereniging’. Miljoenen euro’s worden zo illegaal naar radicale geestelijken in het buitenland gesluisd, blijkt uit ons onderzoek. Spin in het web is hierbij een islamitisch centrum in Hamburg.

Khoms is een jaarlijks terugkerende belasting voor sjiitische mannen en vrouwen. Hun inkomen is pas halal als de khoms is afgedragen aan een marja al-taqlid (bron van navolging). Dat is niet zomaar een imam, maar een religieuze autoriteit. Hij beschikt over grote kennis van de islam en de sjiitische stroming en heeft veel studenten en volgelingen.
Sjiitische gelovigen kiezen zelf hun marja en zijn daarna verplicht zijn fatwa’s (uitspraken) na te leven. Populaire geestelijk leiders zijn op dit moment de Iraakse marja Ali al-Sistani, de omstreden Iraakse leider Muqtada al-Sadr en de hoogste Iraanse geestelijk leider Khamenei. De meeste prominente marja’s zijn ook politieke leiders.

Terrorismelijst

Hoe krijgen gelovigen hun geld naar Iran? Om hierachter te komen doen we ons voor als bedrijfsleider van een Iraans bedrijf in Nederland en nemen we contact op met moskeeën en religieuze verenigingen in Nederland. Ondanks de Europese sancties is het vrij gemakkelijk om het geld naar Iran te loodsen, zo blijkt. Dit gebeurt op grote schaal en er is geen instantie in Nederland die erop toeziet hoe en aan wie de religieuze belastingen betaald worden.

Het in West-Europa ingezamelde geld komt uiteindelijk terecht bij Islamitisch Centrum Hamburg (IZH), dat op een illegale manier de sancties tegen Iran omzeilt en grote bedragen doorstuurt naar het kantoor van Khamenei in Teheran. Volgens de Duitse inlichtingendienst bestaan er ook hechte banden tussen IZH en Hezbollah in Libanon, dat op de internationale terrorismelijst staat.

‘Ik heb een mondelinge machtiging van Ali Khamenei om khoms te innen’, zegt een woordvoerder van de Belgisch-Nederlandse afdeling van de Europese sjiitische organisatie Ahl al-Bayt. Zijn organisatie speelt een actieve rol bij het coördineren van de geldstromen. In gesprekken met onze fictieve bedrijfsleider van een Iraans bedrijf vertelt hij openlijk over zijn associatie met Khamenei en hij verzekert dat hij het geld bij de Iraanse leider kan krijgen. ‘Voor het afdragen van je khoms krijg je een bewijs van mij, Islamitisch Centrum Hamburg en het kantoor van Khamenei in Teheran.’
De woordvoeder geniet bekendheid bij verschillende sjiitische groepen in Nederland. De khoms die hij verzamelt, vertelt hij, gaat naar Muhammad Hadi Mofatteh, voorzitter van IZH in Hamburg en zaakgelastigde van Khamenei in Europa. De Duitse inlichtingendienst erkent in rapporten de link tussen Mofatteh en Khamenei.

Ook andere vertegenwoordigers in Nederland werken samen met tussenpersonen in Europese landen. In gesprekken in het Farsi of Arabisch vertellen zij openlijk over hun associatie met Khamenei en doen zij toezeggingen over het versturen van khoms-gelden naar de Iraanse leider.
‘Je kunt het bedrag aan mij geven en dan stuur ik het door aan Shomali in Londen’, zegt een woordvoerder van de in Rotterdam gevestigde Stichting Cultureel Centrum Iman voor Afghanen in Nederland. Ayatollah Shaikh Mohammad Ali Shomali is Khamenei’s man in Londen. ‘Omdat je het geld niet naar onze stichting overmaakt, kunnen wij geen betalingsbewijs van onze stichting geven, maar jij krijgt wel een bewijs van het kantoor van Khamenei in Londen.’

De Afghaanse stichting Saqalein in Zoetermeer en de stichting Sadiqia in Den Haag geven religieuze lessen, verstrekken huwelijksakten en zorgen voor het afdragen van khoms. Een woordvoerder vertelt dat hij een vergunning heeft van Khamenei en een derde van de khoms mag gebruiken om de kosten van de stichtingen te dekken. De rest moet hij doorsturen naar Islamitisch Centrum Hamburg.

Een betaalbewijs uit Iran 

De moskee Al-Arba Ashar Masoom in Den Haag heeft ook zo’n machtiging, vertelt een vertegenwoordiger. Zijn moskee is een van de belangrijkste sjiitische moskeeën in Den Haag. Ook staat zijn naam op de website van de Iraanse ambassade in Den Haag als een van de betrouwbare vertegenwoordigers. ‘Als we hier khoms krijgen, zorgen wij dat jij een bewijs van Khamenei krijgt waarop staat dat je jaarlijks khoms betaalt.’ Hij mag zoals veel vertegenwoordigers tussen de tien tot vijftien procent uitgeven aan zijn eigen stichting.

Een vertegenwoordiger hoeft ook niet per se in Nederland te wonen om khoms van de sjiitische gemeenschap in Nederland te verzamelen. Zo wordt Khamenei in Duitsland vertegenwoordigd door een Libanees. Deze staat volgens eigen zeggen rechtstreeks in contact met het kantoor van Khamenei in Teheran. Hij zegt de verzamelde khoms mee te geven aan mensen die regelmatig naar Iran of Irak reizen. Via WhatsApp vertelt hij dat hij snel een betaalbewijs uit Iran kan regelen voor de betalers van khoms.

Westerse vertegenwoordigers van Khamenei kunnen zelf geen betaalbewijzen uitgeven, legt de Turkse vertegenwoordiger van de geestelijk leider uit, omdat het verzamelen van khoms in strijd is met de Amerikaanse sancties. ‘Maar wij zorgen wel dat jouw khoms bij je marja terechtkomt. Ik reis eens in de drie maanden naar Iran.’

Er zijn drie manieren waarop de religieuze belasting vanuit Europa in Iran komt, blijkt uit ons onderzoek. Allereerst via geestelijken die naar Europa komen om religieuze rituelen uit te voeren, zoals tijdens de ashura, de herdenking van de dood van imam Hussein. Op de terugweg nemen ze stapels bankbiljetten mee. Daarnaast bestaat er hawalabankieren, waarbij bedrijfjes hier het geld ontvangen en hun vestiging in Iran het bedrag min commissie aan de geestelijk leider overmaakt. Oudere sjiieten geven het geld vaak mee aan geloofsgenoten die op bedevaart gaan.

Jonge sjiieten

Bij jonge sjiieten bestaat echter veel minder vertrouwen in de tussenpersonen. Ze waarderen de marja net als hun ouders, maar wantrouwen zijn vertegenwoordigers. ‘Ze hebben behoefte aan een imam die wel Nederlands spreekt en de maatschappij hier begrijpt’, zegt religiewetenschapper Annemeik Schlatmann van de Universiteit Utrecht. ‘Ze hechten ook minder aan de rituelen in het Arabisch of Farsi en willen meer transparantie over de besteding van de khoms. Hoeveel blijft er hier en waarheen sturen ze de rest van het geld?’

Veel in het Westen wonende sjiieten dragen geen khoms meer af vanwege dit gebrek aan transparantie. ‘Ik zie nu dat het ingezamelde geld eerder wordt gebruikt om de invloed van de marja te vergroten dan om armoede te bestrijden’, zegt de Iraakse Nederlander Ali A. Hij betaalde jarenlang khoms aan zijn marja Khamenei en is daarmee nu gestopt. A. blijft liever anoniem, want ‘dit standpunt ligt zeer gevoelig en kan mijn leven in gevaar brengen’. Bij A. spelen ook politieke overwegingen een rol. Hij keurt de Iraanse invloed in Irak af en ziet dat zijn geestelijk leider corrupte politici in zijn land steunt.

Wetenschapper Schlatmann sprak een jonge Irakees die afdroeg aan de Iraakse marja Ali al-Sistani. Maar toen hij in Najaf, de stad waar Al-Sistani woont, meisjes zag bedelen, vielen de schellen van zijn ogen. ‘Mensen zien de armoede in de stad en de rijkdom van Al-Sistani. Ze weten niet waarvoor hij dat geld gebruikt.’

De sjiitische organisaties en moskeeën in Nederland zijn vaak aangemerkt als Anbi-instelling, waardoor ze geen belasting hoeven te betalen over donaties die binnenkomen. Een gift aftrekken van de belastingaangifte is voor veel sjiitische zakenmensen in Nederland aantrekkelijk omdat ze zo aan hun verplichtingen als gelovige voldoen én minder belasting betalen. De meeste khoms-betalingen voldoen echter niet aan de Anbi-voorschriften, want daarvoor geldt de voorwaarde dat de ontvangende instelling voor negentig procent of meer het algemeen nut dient. Dat is niet het geval als de khoms wordt besteed aan de Iraanse Revolutionaire Garde of Hezbollah of bij het bureau van Khamenei terechtkomt.

Een deel van de tussenpersonen wijst echter wel degelijk op de mogelijkheid van belastingaftrek. ‘Als je als donateur de giften via de Belastingdienst terug wil declareren, moet je wel aangeven dat het voor goede doelen is’, zegt de woordvoerder van Sadiqia. ‘Wij gaan het regelen alsof jij het voor goede doelen aftrekt’, zegt ook de vertegenwoordiger van de Haagse moskee Al-Arba Ashar Masoom. Alleen de Belgisch-Nederlandse afdeling van Ahl al-Bayt geeft het advies om de khoms niet bij de belasting op te geven. ‘In Nederland mag je geen khoms geven aan Khamenei door de huidige sancties. Sterker nog, dan wordt aan jou misschien gevraagd waarom jij geld wil geven aan Khamenei.’ Volgens de woordvoerder is het beter om de giften geheim te houden voor de Nederlandse overheid.

Export van de islamitische revolutie

Ook Islamitisch Centrum Hamburg adviseert om bedragen ‘als donaties voor een goed doel’ op te geven. ‘We kunnen dan ook een bon regelen.’ Uit onderzoek van de Duitse veiligheidsdienst kwam ook naar voren dat IZH naar de ‘export van de islamitische revolutie’ streeft. ‘IZH stelt de aangesloten instellingen onder meer financiële middelen ter beschikking om de Iraanse “revolutionaire gedachte” te verspreiden in verschillende gebieden van de samenleving.’

Een marja geeft geen openheid over de manieren waarop de khoms wordt besteed en hij bepaalt zelf waaraan hij het geld wil uitgeven. Gelovigen gaan ervan uit dat het geld bestemd is voor bijvoorbeeld bouw en onderhoud van moskeeën, onderwijs of het uitzenden van missionarissen. Dat is echter maar een deel van het verhaal, zegt de Iraanse mensenrechtenactivist Fariborz Saremi. Volgens hem gaat een groot deel van de religieuze belasting naar de Revolutionaire Garde en naar pro-Iraanse milities in het Midden-Oosten. ‘Het Iraanse financiële systeem is door de sancties lamgelegd en de khoms biedt het land een religieuze uitweg om sancties te ontduiken en terroristische organisaties te blijven steunen.’

Het belang van de khoms is door de sancties alleen maar toegenomen, concludeert de Amerikaanse expert op het gebied van terrorismebestrijding Anita Rai in haar onderzoek Can the West Dismantle the Deadliest Weapon Iran Has in Its Armory? Ze noemt de khoms ‘het meest dodelijke wapen van Iran’, omdat het systeem het land de broodnodige ‘alternatieve inkomstenbronnen’ biedt.

Dit artikel verscheen eerder in De Groene Amsterdammer
Foto boven dit artikel: Ayatollah Ali Khamenei