Gebroken spiegels in het Wertheimpark

We kunnen het niet eens voorstellen dat er op een zonnige dag, de blauwe hemel helemaal helder, rustig en vreedzaam, in kleine stukken gebroken en gekrast wordt. Net als een gebroken blauwe spiegel. Deze verbeelding lijkt mij vrij bizar.

Toen ik voor het eerst naast het indrukwekkende monument van Jan Wolkers in het Wertheimpark in Amsterdam stond en boven op het monument las: “Nooit Meer Auschwitz”, zag ik inderdaad die talloze krassen op de blauwe hemel en zijn weerspiegeling op de “Gebroken Spiegels” van Jan Wolkers.

Het Auschwitzmonument symboliseert een gebroken hemel, die in zijn onmacht een stilte getuige was van de Holocaust, de meeste gruwelijke vorm van misdaad tegen mensen. Ik kan me ook best voorstellen waarom sommige overlevenden van concentratiekampen niet meer in God kunnen geloven en dat de blauwe hemel voor altijd gebroken was.

Zij hebben de hel op aarde meegemaakt. Een van de overlevenden heeft het zo verwoord: “Auschwitz is mijn verleden, heden en toekomst”.

Herdenkingen, bevrijding van Auschwitz

Dit jaar is het 75 jaar geleden dat Auschwitz door het Rode Leger van de voormalige Sovjet-Unie werd bevrijd. Dat was Op 27 januari 1945. Op deze dag worden zes miljoen joodse slachtoffers van de Holocaust wereldwijd herdacht.

De jaarlijkse herdenking van de bevrijding van Auschwitz in Nederland werd dit jaar op een zeer indrukwekkende manier uitgevoerd. Er werd vanaf 22 tot en met 27 januari vanuit Westerbork alle namen en geboortedagen van 102.000 joden, Sinti en Roma voorgelezen. Deze Nederlanders werden door nazi-Duitsland in Auschwitz en andere concentratiekampen vernederd, gemarteld en vergast. Het noemen van hun namen, van mensen die nergens een graf mogen hebben, herinnert ons weer dat deze 102.000 namen niet alleen een statistisch gegeven is, maar het om een kind, een vader, een moeder, een zus, broer en familielid gaat. Zij en hun namen mogen nooit vergeten worden.

Een opmerkelijke gebeurtenis heeft ook tijdens de jaarlijkse herdenking in Amsterdam op 26 januari plaatsgevonden. Minister-president Mark Rutte heeft heel onverwacht en namens de Nederlandse regering zijn excuses aan de Joodse gemeenschap geboden.

In zijn toespraak zei Rutte: “Nu de laatste overlevenden nog onder ons zijn, bied ik vandaag namens de regering excuses aan voor het overheidshandelen van toen. Dat doe ik in het besef dat geen woord zoiets groots en gruwelijks als de Holocaust kan omvatten.”

Rutte zei verder in zijn toespraak dat Nederlandse ambtenarij en instanties tijdens de Tweede Wereldoorlog geen bescherming en veiligheid aan de eigen joodse burgers boden en in plaats daarvan veel functionarissen uitvoerden wat de bezetter van hen vroeg. Samenwerking met de bezetter leidde tot registratie en deportatie van Joodse burgers naar de concentratiekampen.

Zijn excuses na zoveel jaren heeft veel emoties en reacties bij de Joodse gemeenschap en vele anderen losgemaakt. De meeste mensen vonden het te laat, maar beter dan nooit.

Nooit Meer Auschwitz

Elk jaar komen weer nieuwe boeken en films over antisemitisme en wat nazi-Duitsland in de oorlog tegen joden heeft gedaan. En het motto van alle herdenkingen is een korte zin: “Nooit Meer Auschwitz”. Maar helaas zijn we in de laatste jaren getuige van vreemdelingenhaat, antisemitisme en geweld tegen joodse burgers in sommige landen.

De extreemrechtse propaganda in het westen tegen vreemdelingen is puur racistisch. En vooral immigranten en vluchtelingen zijn hun doelwitten. Maar we moeten ook nooit vergeten dat vreemdelingenhaat en anti-joodse sentimenten door dezelfde extreme, ideologische en racistische opvattingen wordt veroorzaakt.

Toename van vreemdelingenhaat en antisemitisme veroorzaken extra verdriet en angst tussen de overlevenden van de Holocaust en hun nakomelingen. Tegelijkertijd voelen zij zich ook verantwoordelijk om meer over hun levensverhalen te vertellen, op scholen aan de nieuwe generaties. Het is misschien de meeste effectieve manier om kinderen en jongeren bewuster te maken. En bovendien om hen tegen propaganda van extreemrechtse ideeën te beschermen.

Tijdens de herdenking in Amsterdam op 26 januari vertelde Eva Weijl dat zij als kind met haar ouders in kamp Westerbork zat. Een SS-officier heeft per ongeluk de naam van Eva en haar ouders niet op de deportatielijst geschreven. Deze SS’er was verantwoordelijk voor de deportatie van 80.000 joden naar de vernietigingskampen.

Eva gaat nu vaak naar scholen in Nederland en Duitsland om over haar oorlogsjaren aan kinderen te vertellen. Zij heeft inmiddels in Duitsland met de kleindochter van die genoemde SS’er kennis gemaakt. Eva Weijl kon achteraf de kleindochter van de SS’er overtuigen om samen met haar scholen te gaan bezoeken, om aan kinderen over hun levensverhaal te vertellen.

Hoewel die kleindochter zelf niets met de misdaden van haar opa te maken heeft, is de Holocaust wel onderdeel van haar familiegeschiedenis. Daarnaast heeft ze voor het vertellen van de waarheid over haar opa gekozen. Wat Eva en zij samen doen lijkt mij een zeer beschaafd en een verstandige keuze. We moeten de Holocaust slachtoffers niet vergeten en blijven doorvertellen.

Nooit Meer Auschwitz.

Foto: Wikimedia Commons

Dit stuk verscheen eerder op de website van onze partner Majalla.nl