‘Forget about it’ 

In het Midden-Oosten heerst een cultuur van geheimhouding. Een beetje zoals bij de maffia, vindt Mehmet Sezgin. Over misdaden uit het verleden wordt niet gesproken.

Het jargon van de Siciliaanse maffia blinkt uit in eenvoud. Neem de uitspraak ‘Forget about it’, zoals die bijvoorbeeld gebruikt wordt in de film Donnie Brasco (1997). Deze magische formule brengt allerlei problemen in de wereld van de criminaliteit terug tot drie woorden. Voel je ergens wroeging over? Forget about it. Vergeten maakt het begaan van misdaden een stuk eenvoudiger. De herinnering maakt je een emotionele en zwakke crimineel. Ironisch genoeg noemen maffiagroepen hun geheime organisaties vaak een ‘familie’. Want in tegenstelling tot de misdaden, mogen de dwingende familiebanden nooit worden vergeten.

Misdaad en straf

In de ondergrondse wereld van de maffia gelden andere mores dan in de westerse bovenwereld, waar het vertellen van leugens, aan anderen of aan jezelf, zelden zonder gevolgen blijft. In Dostojevski’s klassieke roman Misdaad en straf ontdekt de moordenaar Raskolnikov dat het onmogelijk is om zijn straf te ontlopen. Een recenter voorbeeld is de film Roman J. Israel, Esq., waarin een idealistische strafpleiter (gespeeld door Denzel Washington) in een moment van zwakte en gedreven door geldnood, een misstap begaat. Deze transgressie brengt hem in grote gewetensnood en wordt hem uiteindelijk fataal. In westerse romans en films lijkt het onmogelijk om straffeloos een geheim te bewaren of een leugen in stand in te houden. Dit is waarschijnlijk geworteld in de christelijke traditie van berouw en confessie.

Heilige geheimen

In Turkije en het Midden-Oosten werken de zaken heel anders. Om te beginnen is er een cultuur van geheimhouding. ‘Het geheim is heilig, maak het zo groot mogelijk’, schreef de Turkse spiritueel leider van de Galibi soefi-orde Sjeik Galib Kuşçuoğlu. Veel religieuze groepen in het Midden-Oosten, waaronder de sjia, soennieten, alevieten en zoroastristen, schermen hun tradities af van buitenstaanders. Zij zien dit als een manier om hun cultuur in stand te houden en te verdedigen. Vanuit hun perspectief is dit volstrekt begrijpelijk, ware het niet dat niet alleen tradities worden toegedekt, maar ook leugens en gruwelen.

Familie-eer staat op één

Ik durf te beweren dat wanneer Roman J. Israel, de advocaat uit de gelijknamige film, een moslim zou zijn geweest, hij met gemak over zijn morele dilemma was heengestapt. Ik ken persoonlijk veel mensen in het Midden-Oosten die goed kunnen leven met een duister geheim. Dit is mogelijk omdat zij leven in een samenleving die net als de maffia een omerta-achtige cultuur kent. Niet de misdaan zelf, maar de openbaring daarvan is de grootste schande voor een familie. Tekenend voor deze cultuur is een recente kindermisbruikzaak in Turkije. Een 14-jarig meisje was vanaf haar vierde jaar ernstig misbruikt door een oom en deed uit wanhoop een zelfmoordpoging. Tijdens de rechtszitting sprak haar grootvader het slachtoffer boos toe: ‘Dus hij heeft je betast, nou en? Is dat belangrijker dan de eer van onze familie?’
Natuurlijk is dit soort misbruik niet uniek voor Turkije, en waarschijnlijk zijn er ook elders in de wereld families die zoiets liever verborgen houden, maar de schaamteloosheid waarmee dit in het openbaar wordt gezegd, in een rechtszaal notabene, is denk ik typerend voor het Midden-Oosten.

Armeense genocide

We zien dit ook in de politiek. Misdaden tegen de menselijkheid worden ontkend of ‘vergeten’, omdat dit nu eenmaal makkelijker is dan het streven naar waarheid en rechtvaardigheid. Kijk naar de Turkse ontkenning van de Armeense genocide, of van de misdaden tegen de Koerden. Keer op keer worden in Turkije de mensenrechten geschonden. De daders — waaronder generaals, ministers van Binnenlandse zaken en een voormalige premier — zijn onaantastbaar en worden beschermd door de staat.
Al 40 jaar woedt er een oorlog tussen de Koerdische PKK en het Turkse leger. De PKK heeft zich inmiddels bereid getoond om verantwoording te nemen voor de eigen misstappen, maar zolang de Turkse staat de feiten blijft ontkennen en zelfs niet in de buurt komt van excuses, kan er nooit vrede gesloten worden.

Tirannen

De linkse oppositie in Turkije en oppositiebewegingen in andere landen in het Midden-Oosten blijft roepen om rechtvaardigheid en waarheid. Maar wat is de betekenis van deze begrippen in landen die geregeerd worden door tirannen? In samenlevingen waarin niemand ooit ter verantwoording wordt geroepen voor gepleegde misdaden, waar feiten worden ontkend en waar moraliteit geen rol lijkt te spelen?

Kindermisbruikers

In Turkije hebben criminelen het voor het zeggen. Gevangenissen worden er bevolkt door onschuldigen. Een kindermisbruiker die opgepakt wordt staat in Turkije zo weer op straat (we hebben daarvoor een gezegde, ‘Er is geen kwaad geschiedt als je iets één maal doet’), maar als je op Twitter of in het openbaar kritiek hebt op Erdogan, dan kan niemand je redden van vervolging en gevangenschap. Het overkwam de (voormalige) oppositieleider Selahattin Demirtas en activist Taylan Kulaçoglu.
In Iran of Saoedi-Arabië is de situatie niet anders, waarschijnlijk zelfs slechter. Onze Midden-Oosterse samenlevingen zijn doortrokken van immoraliteit, corruptie en onrechtvaardigheid.

Excuses

Sommigen zullen tegenwerpen dat westerse staten ook niet bepaald vrij van zonde zijn. Ze wijzen naar de misdaden tegen de menselijkheid die de afgelopen eeuwen zijn gepleegd uit naam van de vermeende westerse superioriteit. Allemaal waar natuurlijk, maar in het westen is er tegenwoordig tenminste enige vorm van bewustwording en verantwoording. Zo bood Duitsland de regering van de voormalige kolonie Namibië onlangs excuses aan voor de genocide op Herero- en Namastammen aan het begin van de twintigste eeuw. Al werd het zuinige aanbod van 10 miljoen euro herstelbetalingen door Namibië terecht van de hand gewezen als volstrekt ontoereikend, het was tenminste een erkenning van de eigen schuld.

Morele grondvesten

In het Midden-Oosten hebben we het graag over de kwaden van het westerse imperialisme, kolonialisme en modernisme. Terecht misschien, maar het wordt tijd dat we ook eens kritisch naar onszelf kijken. Alleen een omverwerping van de staat kan de situatie in Turkije en veel andere landen verbeteren. Maar eerst moeten we de morele grondvesten definiëren waarop we de eventuele nieuwe staten kunnen vestigen. Daarin kan geen plaats zijn voor een cultuur van Forget about it. Zolang er geen ruimte is om eerlijk te zijn over fouten uit het verleden, kan er niet gebouwd worden aan een toekomst. Ik nodig iedereen om in opstand te komen tegen het vergeten.

Vertaling en bewerking: Rob Hartgers

Beeld: wiredforlego (CC BY-NC 2.0)