Al Mutanabbi-straat herrijst uit de as

Na een terroristische aanslag in 2007 hervond de Al Mutanabbi-straat zijn glorie. De straat in Bagdad is vandaag de dag opnieuw een plek waar alle Iraakse culturen samenkomen, schrijft Entisar El-Ghareeb.

Een gezegde van Taha Hussein, pionier van de Egyptische Arabische literatuur luidt: ‘Caïro schrijft, Beiroet drukt af en Bagdad leest’. De Al Mutanabbi-straat is het historisch centrum van de boekenhandel in Bagdad. Het is een van de culturele bezienswaardigheden van de stad, die teruggaat tot de negentiende eeuw. De markt geldt als het belangrijkste centrum voor boeken in verschillende vakgebieden en genres. Het is ook een plek waar veel mediabedrijven en uitgeverijen zijn gevestigd en er vinden af en toe tentoonstellingen  plaats.

Aan het begin van de ongeveer duizend meter lange straat vindt de bezoeker een bronzen beeld van de grote dichter Al Mutanabbi. Deze staat bij velen in de Arabische wereld bekend als de grootste onder de klassieke en de Abbasidische dichters. De  straat vervolgt met galerijen in de prachtige Abbasi-stijl en eindigt bij de Al-Rashid-straat, een van de beroemdste en oudste straten van Bagdad.

Autobom

De vrijdagmarkt in de Al Mutanabbi-straat wordt geassocieerd met de verkoop van alle soorten boeken, manuscripten en tijdschriften. Bezoekers zijn afkomstig uit verschillende groepen en leeftijden, vanuit heel Irak en de hele wereld. De straat is elke vrijdag druk, van de ochtenduren tot in de middag. Belangrijke mensen die de straat in het verleden bezochten waren onder meer de Indiase dichter Tagore, de Franse islamkenner Louis Massion en de Franse oriëntalist Jacques Burke, die ‘vriend van de Arabieren’ wordt genoemd.

Op 5 maart 2007 ontplofte een autobom in de straat in Bagdad. Het leverde chaotische, gruwelijke beelden op. Minstens dertig bezoekers kwamen om het leven. Oude en nieuwe boeken, drukpersen en gebouwen, waaronder de in 1908 opgerichte, moderne bibliotheek verbrandden of werden tot puin gereduceerd.

Piraterij

De straat was al eerder het toneel van surrealistische taferelen. In 1994 werden na het aanscherpen van de economische blokkade veel grote uitgeverijen gesloten. Het toenmalige regime van Irak verbood tegen de staat gerichte publicaties en deed regelmatig invallen. Nog altijd voeren herinneringen aan deze periode de boventoon in de gesprekken van Irakezen in cafés, woningen, markten en straten. Tijdens het embargo ontstond het fenomeen ‘boekenpiraterij’. Hiermee trachtte men te ontsnappen aan de vervolging van de heersende autoriteiten en aan de hoge kosten van het uitgeven van de boeken.

Geleerden, schrijvers en intellectuelen zagen zich gedwongen hun werk aan de man te brengen op de zwarte markt, onder druk van embargo en armoede. Geheime informanten van de overheid leidde men om de tuin door de boeken te voorzien van pseudo-omslagen en -titels. De schrijvers kopieerden of fotografeerden hun eigen boeken. Ze werden tegen lage prijzen op de zwarte markt verkocht. Onder hun klanten bevonden zich studenten, oppositiestrijders, schrijvers en politici.

Kofferbak als etalage 

De trottoirs van Al Mutanabi-straat waren de favoriete plek voor de boekenpiraten. Ze verkochten er allerlei boeken en tijdschriften en verdienden dagelijks vaak niet meer dan twee- tot drieduizend dinar, gelijk aan één tot anderhalve dollar. Vaak  gebruiken zij de kofferbak van hun oude auto’s als etalage.

Toen ik een jong meisje was, in de dagen van de culturele bloei van Bagdad, leidde mijn oom me regelmatig rond over Al Mutanabbi-straat. Hij was dol op geschiedenis en literatuur. In de tijd dat de meeste nog niet gedwongen waren te stoppen kocht hij alle uitgaven van maandbladen. Hij onderhield contacten met de op de markt aanwezige, hoogopgeleide elite. Een journalist stelde me ooit voor aan een van de schrijvers, die gezeten op de grond zijn boeken verkocht. Hij publiceerde zijn roman onder een pseudoniem en met een pseudo-omslag. Een paar jaar later, nadat ik Irak had verlaten, hoorde ik dat hij was verdwenen, opgepakt vanwege zijn anti-autoritaire opvattingen.

Herdenking

Elk jaar vindt op 5 maart ter herdenking van de tragische aanslag een internationale mobiele tentoonstelling plaats, waarbij kunstenaars hun werk tonen en waar culturele seminars, artistieke en filmische uitvoeringen worden gehouden. Ook in andere wereldsteden betoont men solidariteit en benadrukt men de kracht van cultuur, boeken en kunst tegen barbaarse regimes. Tegenwoordig begint het leven begint terug te keren in de straat, die nog altijd de vele verhalen voor de volgende generaties vertelt. Dit is niet alleen een markt voor de verkoop van boeken, maar tegenwoordig ook een cultureel forum met verschillende evenementen.

Beeld: Al Mutanabbi-straat (Mondalawy, via Wikipedia)