Vrouwen, leven, vrijheid

De protesten tegen het Iraanse regime houden aan. Binnen en buiten Iran gaan mensen de straat op om te demonstreren voor vrijheid en tegen onderdrukking in Iran. Maar onder de demonstranten is ook verdeeldheid. Het is belangrijk dat tegenstanders van het regime hun meningsverschillen overbruggen, schrijft Reza Sardari. 

Mahsa Amini (of Jina, haar Koerdische naam) was op 16 september met haar familie naar Teheran gekomen om haar tante te bezoeken. Nadat de 22-jarige vrouw uit de metro stapte, werd ze gearresteerd door de zedenpolitie omdat ze haar hoofddoek volgens hen niet goed droeg en er knopen van haar kleren openstonden. Kort daarop stierf ze in het detentiecentrum van de zedenpolitie in Teheran.
Beveiligingsbeelden van het detentiecentrum die werden gepubliceerd door de staatsmedia tonen dat Mahsa haar evenwicht verloor en op de grond viel tijdens een verbale ruzie met een politieagent. Mahsa werd bewusteloos naar het ziekenhuis gebracht, waar zij twee dagen later overleed.

Veelgebruikte hashtag

Volgens de politie stierf Mahsa aan een hartaanval, maar uit een uitgelekte CT-scan bleek dat haar schedel gebroken was. Betrouwbare bronnen en getuigen onthulden dat de politieagenten haar sloegen nadat ze was gearresteerd, waarna haar hoofd de grond raakte. Het lichaam van Mahsa werd na haar overlijden onmiddellijk naar haar geboorteplaats gebracht om verdere onderzoeken te vermijden. Na de begrafenisceremonie begonnen de protesten in Mahsa’s geboorteplaats in Saqez in het noordwesten van Iran. Van daaruit verspreidden demonstraties zich razendsnel over het hele land.
Het nieuws over de moord op Mahsa werd wereldwijd massaal gedeeld. Op Twitter werd haar naam een veelgebruikte hashtag. Als reactie op de moord organiseerden Iraniërs in binnen- en buitenland samen met landgenoten massale protesten.

Rusland

Ook Iraniërs in Nederland kwamen in actie. In Den Haag en bij het parlement kwamen meer dan duizend demonstranten bijeen uit protest op de moord van Mahsa en de onderdrukking van protesten in Iraanse steden. Ook waren er demonstraties in Rotterdam, Utrecht, Amsterdam, Groningen en Delft. Op de ‘Internationale Actiedag voor Iran’ op 1 oktober kwamen Nederlandse Iraniërs bijeen in Amsterdam en Eindhoven.
De Iraanse gemeenschap in Nederland is zeer bezorgd over de toekomst van hun vaderland. In radioprogramma De Nieuws BV stelde Matin Abbasi, gemeenteraadslid voor de PvdA in Haarlem, dat Nederland moet optreden tegen Iran zoals het optreed tegen Rusland: ‘Meteen ambassadeurs op het matje roepen, meteen vragen internetvrijheid voor jongeren beschikbaar te maken, om de ultraconservatieve wetgeving te wijzigen. Een onveilig Iran is onveilig voor de hele wereld. We moeten voorkomen dat Iran in een burgeroorlog belandt.’

Nederlandse solidariteit

De reacties op de huidige Iraanse protesten in Nederland zijn ongekend. Op de gevels van het Amsterdamse Filmmuseum en het Centraal Station van Rotterdam werd groot de beeltenis getoond van een jonge Iraans-Koerdische vrouw met daarbij het motto ‘Vrouwen, Leven, Vrijheid’. Premier Mark Rutte sympathiseerde met de bevolking van Iran en riep op tot onderzoek naar de omstandigheden waaronder Mahsa Amini om het leven kwam. SP-kamerlid Jasper van Dijk heeft de minister van Buitenlandse Zaken gevraagd wat het standpunt is van de Nederlandse regering ten aanzien van de moord op Mahsa en wil dat Nederland bij Iran aandringt op sancties tegen de daders.
In een videoboodschap riep burgemeester Jan van Zanen van Den Haag de internationale gemeenschap op om het repressieve en gewelddadige Iraanse regime een halt toe te roepen. Vicepremier Sigrid Kaag nodigde vertegenwoordigers van de Iraanse gemeenschap uit om tijdens een bijeenkomst de laatste situatie in Iran te bespreken. In de Rotterdamse gemeenteraad hebben GroenLinks, PVDA, Bij1, Volt, 50 Plus en D66 een gezamenlijke verklaring afgegeven waarin ze oproepen tot solidariteit met Iraniërs en Koerden in Rotterdam. Op voorstel van de partij Denk werd de Erasmusbrug groen gekleurd.

Strijdkreet

‘Vrouwen, leven, vrijheid’ is het belangrijkste motto van de Iraanse demonstranten. Het motto verwoordt het verlangen van Iraniërs naar een andere samenleving. In deze protesten, die de potentie hebben om uit te groeien tot een revolutie, spelen vrouwen een prominente rol. Iraanse vrouwen eisen al jaren meer vrijheid en meer rechten. Met petities (voor gelijke rechten voor mannen en vrouwen, tegen het verplicht dragen van een hijab, voor het recht van vrouwen om sportstadions te betreden) bleven Iraanse vrouwen ondanks de sociale belemmeringen vechten voor hun rechten. Helaas geeft geen enkele autoriteit in de Islamitische Republiek gehoor aan de oproepen tot meer vrijheid voor vrouwen. Proteststemmen worden hardhandig onderdrukt.
Mahsa Amini’s moeder zei op de begrafenis van haar dochter: ‘Je naam zal een codewoord worden.’ Sindsdien wordt over de hele wereld tijdens protesten ‘Zeg haar naam’ geroepen. Een naam die de strijdkreet is geworden van een brede burgerbeweging. Een naam die volgens demonstranten binnen en buiten Iran een vreedzame feministische revolutie belooft.

Uithoudingsvermogen demonstranten

De recente ontwikkelingen in Iran hebben de hoop op fundamentele veranderingen naar de oppervlakte gebracht. De massale demonstraties in Teheran en andere steden bevestigen dat zich in Iran een protestbeweging aan het vormen is die niet gemakkelijk kan worden onderdrukt. Tegelijkertijd is er nog steeds geen teken dat het regime concessies wil doen.
Alles hangt nu af van de onderlinge solidariteit en het uithoudingsvermogen van de demonstranten op straat. Hoe langer hun aanwezigheid op straat voortduurt en hoe meer steun de protesten krijgen uit de Iraanse samenleving, hoe groter de kans dat het regime toegeeft aan de eisen van de demonstranten.

Meningsverschillen    

De kleine gemeenschap van Iraniërs in Nederland bestaat uit meerdere generaties. Sommige van hen vluchtten in de jaren tachtig en negentig naar Nederland, een paar jaar na de islamitische revolutie in Iran. Deze mensen behoren meestal tot de aanhangers van de monarchie of seculiere linkse bewegingen. Een ander deel van de Iraniërs emigreerde na de onrust van 2009 naar Nederland. In feite is de Nederlands-Iraanse gemeenschap een combinatie van activisten tegen de Islamitische Republiek, Iraanse Koerden en Arabische mensenrechtenactivisten, journalisten en LGBTQ-activisten.
De diversiteit onder de oppositie van de Islamitische Republiek in Nederland en andere landen is zowel een kans als een bedreiging. Onder de oppositie zijn er verschillende politieke stromingen, waaronder monarchisten, republikeinen en radicale marxisten. Monarchisten willen terug naar de constitutionele monarchie. Volgens republikeinen moet het volk zelf beslissen welk systeem het wil hebben en is in de oppositie geen vanzelfsprekende rol weggelegd voor Reza Pahlavi, de zoon van de voormalige sjah van Iran. Republikeinen en radicale marxisten erkennen zijn leiderschap niet.
Er zijn ook verschillende facties binnen de republikeinen. Sommige groepen die etnische gemeenschappen van Iran vertegenwoordigen, streven naar de oprichting van een federale republiek in Iran. Republikeinse nationalisten daarentegen, beschouwen federalisme als een gevaar voor de territoriale integriteit van Iran, vanuit dit oogpunt staan ​​ze op hetzelfde front als de monarchisten. De onderlinge meningsverschillen hebben ook de recente demonstraties beïnvloed.

Hamed Esmaeilion

Er worden pogingen gedaan om de meningsverschillen te overbruggen en overeenstemming te bereiken. De Canadees-Iraanse activist en schrijver Hamed Esmaeilion, die zijn vrouw en jonge dochter verloor nadat in januari 2020 een Oekraïens vliegtuig kort na opstijgen vanaf Teheran werd neergehaald door raketten van de Iraanse Republikeinse Garde, riep op 1 oktober op tot gezamenlijke demonstraties tegen het Iraanse regime. Aan die oproep werd wereldwijd gehoor gegeven.
Dit soort initiatieven zijn hoopvol en belangrijk. Iran heeft een lange geschiedenis van tirannie en geen democratische traditie. Als de oppositie het onderling niet eens wordt, is de toekomst van Iran heel instabiel op het moment dat de Islamitische Republiek omver wordt geworpen.

Foto: Demonstrant in Melbourne knipt kaar af in solidariteit met Iraanse vrouwen. Fotograaf: Matt Hrkac (via Flickr)