Het enige antwoord op onze oorlogscultuur is een utopische strategie

Op zondagochtend 4 juni las ik een korte zin op Facebook, geschreven door een vriendin die in de VS woont: “Wat is er weer aan de hand in Londen, in godsnaam?” Ik dacht meteen: “O nee, weer een aanslag.” Vervolgens las ik het laatste nieuws op de website van de NOS. Het was waar. Weer een terroristische aanslag, en in Londen. Die plaatsnaam maakte mij heel verdrietig. Waarom, dat probeer ik hier onder woorden te brengen.

Oorlog en vrede

Op dat moment herinnerde ik me een scene uit een tv serie, Oorlog en Vrede, de bekendste roman van Leo Tolstoj. Een serie gemaakt door de BBC en de avond daarvoor uitgezonden op NPO 2. Vanaf mijn zestiende heb ik enkele series en films over dit boek gezien. En elke keer als ik de bekende scene zie waarin de zwaargewond geraakte oorlogsheld Prins Andrej Bolkonski in aanwezigheid van zijn geliefde Natasja Rostov dood gaat, word ik emotioneel. Een vloek op alle oorlogen, oorlogvoerende vorsten en politieke leiders, denk ik dan, die in naam van religie, ras en ideologieën andere volken uitmoorden en ontelbaren sturen naar eindeloze uittochten.

Ik ken de oorlog niet alleen van tv series en Hollywoodfilms. Tijdens de Iran-Irak oorlog (1980-1988) zag ik raketaanvallen en stadsbombardementen. Mijn broer, een soldaat, raakte gewond. Andere familieleden zijn direct of indirect vanwege die vreselijke oorlog overleden. En nu zijn we er dagelijks getuige van dat in de naam van Allah, vrijheid of rechtvaardigheid mensen in Syrië, Afghanistan en Irak omkomen. Die oorlogen hebben allerlei kanten en facetten en worden niet alleen in het Midden-Oosten, maar ook in het Westen gevoerd. De nieuwe aanslagen in Londen roepen verdrietige herinneringen bij mij op.

Een fantastisch mens

Op 7 juli 2005 was ik in een hotelkamer in Wenen toen ik van een vriendin hoorde van de aanslag in de Britse hoofdstad destijds. Ik voelde toen een diepe angst en dacht aan voor mij onbekende slachtoffers. Ik dacht ook aan mijn oude vrienden daar en zei tegen mezelf: “Maak je geen zorgen! Londen is heel groot en zij wonen toch niet dichtbij het centrum.”

Twee dagen later opende ik weer thuis in Amsterdam een e-mail van een oude vriend en klasgenoot, die al jaren met zijn gezin in Londen woonde. Ik las toen, achter mijn bureau, het vreselijke bericht dat zijn echtgenote Behnaz, ook een oude vriendin van mij, bij die aanslag op 7 juli was omgekomen. Slechts een jaar eerder waren wij samen in hun huiskamer aan het kletsen en lachen. Behnaz was 47 jaar oud, moeder van twee kinderen, een fantastisch mens, een medisch laborant die op 7 juli net als alle andere dagen naar haar werk in een ziekenhuis ging. Behnaz en haar man waren twee vluchtelingen uit Iran, die net als duizenden Iraniërs in de jaren tachtig van de vorige eeuw, na de politieke onrust en oorlog met Irak, op zoek naar een nieuw leven het land moesten ontvluchten.

Oorlogsindustrie

Hoe moeten we die ziekte die soms oorlog en soms terroristische aanslag heet behandelen en stoppen? Die vreselijke ziekte heeft onschuldige mensen zoals mijn vriendin Behnaz van het leven beroofd. Voor het voeren van een oorlog of een terroristische actie heeft men wapens nodig. Wapens komen uit de fabrieken en de wapenindustrie draait omdat die oorlogsindustrie draait. Een eindeloze cirkel van oorzaak en gevolg. En wat zijn de gevolgen van een oorlog? Niet alleen een verwoest land en talloze doden, maar tegelijk ontelbare vluchtelingen.

De oorlogsindustrie maakt miljarden winst met elke nieuwe oorlog. De laatste deal van “het machtigste land” ter wereld is volgens Donald Trump bedoeld om de economie van de VS te redden en werkloosheid in zijn land te verminderen. Tijdens zijn eerste buitenlandse bezoek in Saoedi Arabië tekende hij voor een wapenverkoop van 110 miljard euro. Een reëel gevolg van deze deal is het versterken van de Saoedische regering en het toenemen van conflicten in deze regio. De oorlogen in Syrië, Irak en Afghanistan zijn nog steeds gaande. In deze uitzichtloze situatie zullen steeds meer burgers uit de genoemde regio’s vluchten. Er wordt gezegd dat in de komende jaren nieuwe stromen van asielzoekers richting de Europa zullen komen.

Europa blijft onverschillig

De nieuwe president van de Verenigde Staten sluit niet alleen een wapendeal, maar hij wil zomaar af van het klimaatakkoord. In zijn “nieuwe wereldorde” kampen de meeste bewoners van arme landen in Afrika met meer droogte, een verwoest milieu en honger. Een leger van arme mensen en hun exodus in de Middellandse zee gaat gewoon door. In het laatste rapport van de Verenigde Naties (gepubliceerd op 20 juni, de dag van vluchtelingen) lees je dat op dit moment 65 miljoen mensen vanwege oorlog en geweld dakloos zijn geworden en 22 miljoen van hen zijn gevlucht.

Maar de internationale gemeenschap en de Europese leiders blijven onverschillig. Ze bekritiseren Trump nauwelijks en willen vooral de vluchtelingenstroom tegenhouden en deze dichtbij oorlogsgebieden blokkeren. Zij sluiten een deal met Turkije om Syrische vluchtelingen tegen te houden. Ook zijn ze van plan om andere Afrikaanse asielzoekers tegen te houden door een deal te sluiten met Tunesië. Een tijdelijke oplossing en in de best mogelijke scenario een goede tactiek, maar geen langdurige strategie gebaseerd om de sociale ongelijkheid in warme landen te ontwortelen.

Hoe creëer je een vredescultuur?

Een politieke oplossing zonder een culturele omslag, of een omgekeerde variant, gaat nooit echt lukken. Hoe creëer je een vredescultuur? Absolute vrede lijkt te utopisch en onbereikbaar. Maar utopische idealen zijn goed en hoopgevend. Fantasieën stimuleren, innoveren en doen ons veranderen. En mijn antwoord is zonder meer een utopisch antwoord: stop met de wapendeals, stop de oorlogen. Zorg voor het ontstaan van democratie en vrijheid in de oorlogsgebieden. Dit is niet alleen een taak en verantwoordelijkheid voor wereldleiders, maar van elke bewuste burger die aan de eigen veiligheid en de veiligheid van anderen denkt. Het is de enige strategie die echt werkt.

Ooit zullen de idealen van Mahatma Gandhi en andere spirituele leiders een alomvattend onderdeel van onze cultuur en geest worden. In hoop op die dag verblijf ik.

Beeld: Nick Cooper CC BY 3.0 (Wikimedia Commons)