Documentaire No Other Land is een poging tegen vergetelheid

No Other Land is een collectieve productie van Palestijnse en Israëlische filmmakers die werd gepresenteerd op IDFA 2024. Deze documentaire, die persoonlijke herinneringen, archiefbeelden en actuele opnames samenbrengt, vertelt het verhaal van de strijd van de Palestijnse gemeenschap van Masafer Yatta tegen gedwongen uitzettingen door Israël. In een diepgaand interview spreekt filmmaker Navid Nikkhah Azzad met de makers over de thema’s van herinnering, politieke spanning en de risico’s die gepaard gingen met het maken van deze controversiële film.

Dit jaar presenteerde het 37ste International Documentary Film Festival Amsterdam No Other Land, dat de IDFA NPO Doc Audience Award won. De film is gemaakt door vier Palestijnse en Israëlische regisseurs: Basel Adra (Palestijnse politieke activist en filmmaker), Hamdan Ballal (Palestijnse regisseur), Yuval Abraham (Israëlische journalist en filmmaker) en Rachel Szor (Israëlische regisseur en cinematograaf). Met archiefmateriaal (geweven door de film) dat twintig jaar teruggaat en opnames van de zomer van 2019 tot oktober 2023, documenteert de film hoe de gemeenschap van Adra in Masafer Yatta volgens de IDFA-website “het doelwit is van een agressieve Israëlische uitzettingscampagne, zogenaamd om plaats te maken voor een militaire basis. Overdag bulldozers die dorpen platwalsen, ’s nachts wanhopige bewoners die hun huizen weer opbouwen.”

De film won de prijs voor Beste Europese Documentaire tijdens de slotceremonie op 7 december bij de European Film Awards in Zwitserland. Vanaf 9 januari 2025 wordt No Other Land in Nederland vertoond. Ik had een interview met twee van de regisseurs, Basel Adra en Yuval Abraham. We spraken over de film, de thema’s, de politieke gebeurtenissen die ermee verbonden zijn, en de controverses eromheen (inclusief beschuldigingen van antisemitisme tegen de filmmakers).

Het thema ‘herinnering’ staat centraal in jullie film. In de openingsminuten begint de vertelling met je eerste jeugdherinnering, waarin je vertelt: “Ze kwamen en arresteerden mijn vader.” Wat is de rol van herinnering in de film?

Basel Adra: De rol van herinnering is om te laten zien dat deze situatie al gaande is sinds we kinderen waren. Daarom hebben we archiefbeelden erin opgenomen—om te illustreren dat het leven onder bezetting, met kolonisten en nederzettingen, hetzelfde is gebleven voor generaties. Er is niets echt veranderd; het is dezelfde routine sinds mijn kindertijd. Zoals mijn vader die wordt gearresteerd, en nu maak ik hetzelfde mee.

Over archiefmateriaal gesproken – zoals ik heb gelezen in je interviews, archiveer je al twintig jaar video’s. Ik zie al deze clips als een manier om herinnering te bewaren. Dus ik geloof dat dit, op een bepaalde manier, een poging is tegen vergetelheid. Wanneer besloot je gebeurtenissen in het dorp te archiveren?

Basel Adra: Dat archiveren begon meer dan twintig jaar geleden, toen mensen voor het eerst camera’s naar Masafer Yatta brachten om vast te leggen wat er gebeurde. De camera’s werden van de ene persoon aan de andere doorgegeven, waardoor meer mensen begonnen te filmen. Dit heeft door de jaren heen geresulteerd in tienduizenden clips uit mijn gemeenschap. Deze worden niet op één plek opgeslagen—ze zijn gemaakt door verschillende mensen en groepen. We hebben een deel van dit archiefmateriaal in de film opgenomen.

Ik wil doorgaan op het onderwerp herinnering. Sinds je begon met het maken van de film, hoe heeft de wereld gebeurtenissen op de Westelijke Jordaanoever onthouden, en hoe is dat veranderd tot vandaag de dag? Wis je deze gebeurtenissen uit het geheugen van de wereld of probeert de wereld ze te onthouden en archiveren?

Basel Adra: De situatie op de Westelijke Jordaanoever is aanzienlijk veranderd, vooral het afgelopen jaar sinds de oorlog in Gaza begon. Wij noemen het ook wel een ‘stille oorlog’ op de Westelijke Jordaanoever, met het Israëlische leger dat steden en vluchtelingenkampen binnenvalt en vernietiging veroorzaakt. Kolonisten breiden nederzettingen snel uit en voeren meer aanvallen uit op Palestijnen. Helaas, hoewel de film internationaal goed is ontvangen en het goed doet, maakt hij niet de impact die we hoopten in eigen land, omdat de situatie blijft verslechteren en chaotischer wordt.

Een van de onderwerpen in de film is dat wanneer Yuval in jouw leefomgeving is, andere bewoners met hem in gesprek gaan en hem tot op zekere hoogte zien als een vertegenwoordiger van de Israëlische regering, die hun huizen vernietigt.

Yuval Abraham: Zoals ik het zie, als je een Palestijn bent die op de Westelijke Jordaanoever leeft, zijn de enige Israëli’s die je meestal ziet ofwel soldaten—18- of 19-jarigen die militaire controle uitoefenen die je niet wilt—of kolonisten die je land bezetten en je soms aanvallen. Veel Palestijnen realiseren zich niet dat er Israëli’s zijn die hiertegen zijn en verandering willen, dus iemand zoals ik ontmoeten kan verrassend zijn, vooral omdat ik Arabisch spreek. Dat is ongebruikelijk, omdat de meeste jonge Israëli’s geen Arabisch kennen, en als ze dat wel doen, is het vaak omdat ze spionnen zijn, niet omdat ze politieke verandering willen creëren. In de gemeenschap van Basel is het echter een beetje anders, omdat ik niet de eerste Israëli ben die daar komt.

Iets wat me opviel in jullie film is dat Yuval en jij uitdagingen en gevaarlijke, gespannen situaties tegenkwamen tijdens het filmen en het confronteren van soldaten. Het lijkt er echter op dat Rachel, achter haar camera, veiliger kon filmen. In de film zien we beelden die zijn vastgelegd vanuit meerdere camera’s en perspectieven. Hoeveel van de beelden zijn afkomstig van jouw camera, en hoeveel van anderen?

Yuval Abraham: De film heeft drie bronnen van camera’s. De eerste camera is die van Basel, die hij in zijn hand houdt. Het is een handheld camera, erg krachtig, en hij gebruikt deze om achter de bulldozers aan te gaan. Deze camera legt de gevaarlijkste en meest actievolle momenten vast en toont in wezen Basels perspectief. Soms is het ook mijn camera of die van Hamdan, maar in de film wordt het allemaal gepresenteerd vanuit Basels gezichtspunt.

Dan is er Rachel, die de cinematograaf is. Zij blijft op de achtergrond en gebruikt een veel meer filmische spiegelreflexcamera. Ze filmt ons tijdens rustigere momenten en legt de families vast na de gewelddadigheden. Deze camera neemt altijd de stillere scènes op—alsof de storm voorbij is, en dan filmt Rachel wat daarna gebeurt.

Dit evenwicht tussen geweld en stilte, tussen twee verschillende camera’s—de ene handheld en rauw, de andere filmisch en observerend—was belangrijk voor ons. De derde soort beelden komt uit het archiefmateriaal van de gemeenschap. We hebben opnames van zo’n twintig jaar geleden, vastgelegd door Basels familie, buren en vrienden, waaronder enkele beelden van Basel als jong kind. Terugkomend op uw vraag over herinnering, voelt dit materiaal als een droom, een terugkeer naar het verleden. Het laat zien hoe de gemeenschap was, hoe deze is veranderd, en hoe sommige dingen zich herhalen. Basels ervaringen als kind herhalen zich bijvoorbeeld in het heden, terwijl je zijn jongere neef door soortgelijke strijd ziet gaan. Deze herhaling van militaire bezetting wilden we verkennen via herinnering en deze derde bron van beelden.

Ik denk dat jullie een lang proces hebben doorlopen om deze film te maken. In de film is er een zin die zegt: ‘De Israëli’s vernietigen wat de Arabieren bouwen’. Verwacht je dat jullie productie—wat jullie hebben gecreëerd—ook zal worden vernietigd? Kan de film, net als jouw dorp of de Westelijke Jordaanoever, worden bezet?

Yuval Abraham: Ik denk dat de kracht van de bezetting ligt in haar wapens en geografische controle, maar de kracht van een film is haar vermogen om grenzen te overstijgen. Een film kan een publiek bereiken ver buiten de plaats waar deze is gemaakt. In Israël en Palestina is de film nog niet breed vertoond, maar er is een reëel risico dat deze pogingen tot censuur kan ondergaan—door bijvoorbeeld als illegaal te worden bestempeld, zoals gebeurde met de Palestijnse documentaire Jenin, Jenin (geregisseerd door Mohammad Bakri), die door Israëlische rechtbanken werd verboden, waarna alle kopieën moesten worden vernietigd. Of door het te framen als propaganda in de media, zodat mensen het niet met een open geest willen bekijken. We zien echter dat de film internationaal reist, en er is weinig dat kan worden gedaan om deze wereldwijde verspreiding te stoppen.

Onlangs bracht de Berlinale een verklaring uit waarin werd vermeld dat een bepaalde groep mensen jullie film als antisemitisch heeft bestempeld. Wat vinden jullie hiervan? Zien jullie dit als een poging om te vernietigen wat jullie in vijf jaar hebben opgebouwd?

Yuval Abraham: Absoluut. Het gaat niet alleen over bulldozers die huizen vernietigen—het is een andere soort vernietiging, met behulp van valse beschuldigingen en verdachtmakingen om onze stemmen het zwijgen op te leggen. Voor mij is het prima als mensen het niet met ons eens zijn of kritiek hebben op wat we zeggen of laten zien—dat is het doel van de film. We maken deze niet alleen voor degenen die het al met ons eens zijn; we willen in gesprek gaan met degenen die dat niet doen. Maar wanneer we worden gedemoniseerd, is het in wezen een manier om te zeggen: ‘we willen jullie niet horen’.

Deze poging om te vernietigen wat we hebben opgebouwd werkt echter niet. Veel mensen, zoals Berlinale-directeur Tricia Tuttle en anderen, hebben ingezien dat deze valse beschuldigingen niet waar zijn. Ik heb vertrouwen in de kracht van onze film om door dit soort nonsens heen te snijden. In tegenstelling tot de Palestijnse huizen die werden vernietigd of ondergrondse structuren die niet konden overleven, geloof ik dat onze film kan blijven bestaan.

In de film wordt gezegd dat de dorpelingen zijn verdeeld in twee groepen: degenen die blijven en standhouden en degenen die het land verlaten. Tot welke groep reken je jezelf?

Basel Adra: Wat betreft de gemeenschappen—ik weet niet zeker tot welke ik mezelf kan rekenen. Voor de gemeenschappen die hebben besloten hun huizen te ontvluchten, is het een moeilijke keuze geweest. Ze waren bang voor hun kinderen, hun partner, en hun eigen levens, omdat ze zoveel aanvallen hebben meegemaakt van kolonisten en soldaten in korte tijd. Sommige van hun huizen werden afgebrand, hun auto’s vernietigd, en sommigen werden ontvoerd, gemarteld en in elkaar geslagen.

De beslissing om te vertrekken en hun huizen te verlaten is nooit gemakkelijk—het is de laatste uitweg wanneer hun levens ernstig bedreigd worden. Op een bepaalde manier gaat het om het verplaatsen van de ene gemeenschap naar de andere, terwijl ze het gewicht van deze aanvallen met zich meedragen. Het werk dat wij doen, richt zich op het beschermen van onze gemeenschap en het proberen internationale erkenning te krijgen en druk uit te oefenen op Israël om te stoppen met wat het onze gemeenschappen aandoet.