Is de regering deel van de oplossing in Jemen?

>In Jemen woedt een vergeten oorlog. Deze leidde tot een van de meest verschrikkelijke humanitaire catastrofes ter wereld. Ondanks initiatieven van de Verenigde Naties raakte het politieke overleg in een impasse. Saeed Al-Gariri belicht de Jemenitische crisis vanuit een ander perspectief. Maken president Abdrabbuh Mansur Hadi en zijn regering nog wel deel uit van de oplossing in Jemen, of zijn zij zelf het grootste probleem?

style=”font-size: 16px;”>Een citaat van de Nederlandse schrijver Cees Nooteboom: “Nederland, een land zonder bergen. Oppervlakkig, hé? Geen bergen, geen holen. Niets te verbergen. Geen duistere plekken aan de ziel.” Het tegenovergestelde van dit citaat is van toepassing op Jemen, vooral tijdens de sinds vijf jaar meest vergeten oorlog ter wereld. Dit is een land met vele politieke mysteries.

Het geval Jemen kent geen precedent. Het leger riep burgers op het land te verdedigen tegen milities. Leden van de regering ontvingen hun salarissen in de valuta van een ander land. De president woont in het buitenland en komt als bezoeker naar zijn thuisland. Waarom steunt de gehele wereld een president die in eigen land vrijwel geen gezag meer heeft? 

style=”font-size: 16px;”>Drie krachten spelen mee in Jemen, waarvan er twee beschikken over militaire macht op dit grondgebied. De derde heeft geen echte macht. De eerste twee krachten zijn de Houthi’s in Sana’a in het noorden en in het zuiden de Zuidelijke Overgangsraad (STC) in Aden. In het noorden beschouwde men de derde ‘kracht’, president Abdrabbuh Mansur Hadi, vroeger als gast in Sana’a, omdat hij uit het zuiden stamde. Nu zien ze hem als een verrader, die Saudi-Arabië voorzag van een excuus voor de oorlogsverklaring aan Sana’a. In het zuiden echter ziet het volk hem en zijn corrupte regering als een verrader van het zuiden en de onafhankelijkheid.

>Eén stap vooruit, twee stappen achteruit!

De Jemenitische regering (ook wel ‘Legitimiteit’ genoemd) is een politieke en economische last geworden voor het land. De ineenstorting van de Koeweit-onderhandelingen in 2016, het falen van het overleg tussen de legitieme regering en de Houthi’s in Genève, de niet-nagekomen afspraken van Stockholm in 2018, de Riyad-overeenkomst in 2019 tussen de regering en de Zuidelijke Overgangsraad: deze overleggen, onderhandelingen en overeenkomsten kenmerken zich door ‘één stap vooruit, twee stappen achteruit’. En geen enkele van die stappen leidt naar vrede.

De regering slaagde er niet in hoofdstad Sana’a en de noordelijke regio’s van Houthi-controle te bevrijden. Bovendien verminderde haar politieke acceptatie door de zuidelijke bevolking. Het zuiden werd binnen enkele maanden bevrijd door de wilskracht van het zuidelijke verzet. Een Arabische coalitie onder leiding van het koninkrijk Saoedi-Arabië, slaagde er niet in de president terug te brengen naar de hoofdstad. De legers van de coalitie  waren niet eens actief in de buurt van Sana’a. In het zuiden is de president dan ook niet populair. Daar heeft men een ander nationalistisch doel, namelijk het in ere herstellen van de onafhankelijke zuidelijke staat, die in 1990 een unie met de noordelijke staat was aangegaan, waarna het huidige Jemen ontstond.

>Is de ‘legitieme regering’ echt legitiem?

De Arabische coalitie vocht de oorlog in Jemen ten gunste van de zogenaamd legitieme Jemenitische regering. Maar in de praktijk was het een strijd tussen twee grote partijen: de Houthi’s in het noorden en het volksverzet in het zuiden. Het regeringsleger was verdeeld en verspreid; slechts een gedeelte werd gecontroleerd door de regering van Hadi en dat hield zich buiten de echte strijd. Een ander deel liet zich leiden door de voormalige president Saleh, die vocht in Houthi-gelederen. De meerderheid is verbonden aan de Moslimbroederschap (Islah-partij), die relaties onderhoudt met al-Qaeda en ISIS. In ieder geval hebben de acties van de Arabische coalitie geen bewijs geleverd voor werkelijke legitimiteit van de regering in ballingschap. Aanvankelijk geloofden de meeste pessimisten dat het tijdelijke verblijf van president Hadi in Saoedi-Arabië maximaal zes maanden of een jaar zou kunnen duren, inmiddels duurt de ballingschap al meerdere jaren.

>Een oorlog tussen Noord en Zuid

De werkelijke achtergrond van het probleem gaat terug naar de staatsgreep die de Ali Saleh-regering in 1994 pleegde tegen de vreedzame eenheidsstaat, die in mei 1990 tot stand was gekomen tussen twee onafhankelijke staten in het noorden en het zuiden. Het is dus geen geheim dat de echte oorlog zich niet afspeelt tussen de regering en de Houthi’s. Het gaat hier om een Noord-Zuid-oorlog.

Omdat er noordelijke partijen waren die het Zuiden – als onafhankelijke partij – van de onderhandelingstafel wilden houden, koos de regering als vertegenwoordiging een aantal zuiderlingen die loyaal waren aan noordelijke partijen. Daarmee negeerde de regering de essentie van het conflict in Jemen. Het is geen sektarische, maar een politieke strijd, tussen een politiek noorden en een politiek zuiden. Deze waren tot 1990 immers beide onafhankelijke staten.

Riayd

Zo hielden de noordelijke partijen het zuiden buiten de politieke afweging. Op het pad van vrede of van een oplossing vanuit Koeweit via Genève en Stockholm werd geen vooruitgang geboekt. Pas nadat het zuiden zich in 2019 meldde als hoofdpartij bij de onderhandelingen over de ‘Riyad-overeenkomst’, begon de kern van het probleem in zicht te komen. Daarom is voor het noorden de toenadering tussen de beide noordelijke partijen  – de Houthi’s (sjiieten!) en de Moslimbroederschap (soennieten!) – de beste optie, want het zuiden heeft een verklaard doel om een onafhankelijke staat te worden. De Zuidelijke Overgangsraad (STC) hoopt op het internationale recht op zelfbeschikking. Maar de noordelijke partijen, de Houthi’s en de Moslimbroederschap, willen dit niet.

Momenteel worden regeringslegerkampen in Nehm (nabij Sana’a) en in al-Jouf en Marib overgedragen aan de Houthi’s, net zoals in 2014 Sana’a zonder enige strijd aan hen werd overgedragen. Dit toont dat het de Legitimiteit niet gaat om de bevrijding van Sana’a van de Houthi’s, maar om het onderwerpen van Aden en het hele zuiden aan hun autoriteit. Dit is het gemeenschappelijke doel van de Legitimiteit en de Houthi’s. Opnieuw wil men politieke eenheid opleggen met wapengeweld.

>Virtuele overeenkomsten

style=”font-size: 16px;”>In de moderne Jemenitische geschiedenis werden overeenkomsten zelden nagekomen. Integendeel, elke ondertekende overeenkomst bleek te worden gevolgd door oorlogs- of militaire spanningen tussen de onderlinge partijen. Bijvoorbeeld:

style=”font-size: 16px;”>1- De Overeenkomst van Amman in 1994 werd gevolgd door een oorlog tussen Noord en Zuid.

style=”font-size: 16px;”>2- De Overeenkomst van Sana’a in 2014 werd gevolgd door een oorlog die nog steeds voortduurt.

style=”font-size: 16px;”>3- De Overeenkomst van Stockholm in 2018 werd gevolgd door raketaanvallen op binnenlandse en Saoedische doelen.

style=”font-size: 16px;”>4- De Overeenkomst van Riyad in 2019 werd gevolgd door een interne oorlog in het zuiden, hoewel men in het zuiden op weg dacht te zijn onafhankelijkheid.

>Tegenstand vanuit de Verenigde Staten en de Europese Unie

Amerika en Europa zijn het eens over één fundamenteel punt in het Midden-Oosten. Men wil voorkomen dat volkeren in deze regio als moderne burgerstaten leven onder het dak van de democratie. Alle overige kwesties zijn onderworpen aan de logica van traditionele conflicten over commerciële markten en het delen van de verwachte opbrengst. De vrijheden die in deze regio worden nagestreefd staan volledig buiten de discussie. Verandering en vooruitgang worden met alle mogelijke middelen tegengehouden. Uiteraard ondersteunen de VS en de EU tirannieke militaire regeringen, clans en vervormde religieuze of seculiere regimes. En een president als Hadi, die in Jemen vrijwel geen enkel gezag meer heeft.

>Vredesdeal of eenheid?

Er is een dilemma dat de wereld en de lokale overheden negeren. De Houthi’s waren slechts een kleine religieuze gewapende strijdmacht. Om historische en culturele redenen was het hele noorden, met al zijn twintig miljoen inwoners, desondanks niet in staat om hen in die geest tegemoet te treden. In plaats daarvan zochten Hadi en zijn regering een uitweg uit de impasse door naar het zuiden te ontsnappen. De stemming in het zuiden, met zes miljoen inwoners, veranderde zijn houding ten opzichte van de Houthi’s en andere noordelijke partijen (zoals de Moslimbroederschap Islah) op beslissende wijze. Bovendien is er een dikke muur van haat tussen het noorden en het zuiden. Co-existentie in één politieke eenheid in de schaduw van één land is allang onmogelijk geworden. Nu resteert een belangrijke vraag, die nog steeds onbeantwoord is: onderweg van Stockholm naar Riyad, maken president Hadi en zijn Legitimiteit nog steeds deel uit van de oplossing in Jemen?

Gewone mensen zijn het slachtoffer

style=”font-size: 16px;”>De Jemenitische Legitimiteit trekt al vijf jaar Saoedi-Arabië leeg. Dat leverde geld en wapens, maar was niet in staat om ook maar één provincie in het noorden te bevrijden. Het is nu duidelijk geworden dat voortzetting van de oorlog slechts gaat om geld en luxe, ten koste van de grootste humanitaire catastrofe ter wereld. De gewone mensen kijken uit naar het einde van de oorlog. Zij zijn de slachtoffers, niet de oorlogshandelaren of politici. De leiders en Hadi-ministers bezitten enorme financiële activa, luxe villa’s en bedrijven in het buitenland, vooral in Egypte, Turkije en Oost-Europa.

style=”font-size: 16px;”>De Nederlandse ambassadeur in Jemen, Irma van Dueren, zei vorige maand over de situatie in Jemen na haar bezoek aan Sana’a: ‘Een aantal zakenmensen, militieleiders en andere hooggeplaatsten kan daarvan profiteren. Daardoor zie je ondanks de oorlog in sommige steden nieuwe winkelcentra, appartementen en grote huizen. En er zijn mensen die in heel luxe auto’s rondrijden. Nog meer dan vroeger is er een tweedeling in de samenleving ontstaan waarbij enkele mensen heel rijk zijn geworden en veel mensen armer dan ze toch al waren.’ (Trouw, 5 februari 2020).

>Waar gaat het heen?

style=”font-size: 16px;”>Na al deze rampen worden er toch deals gesloten achter de schermen van de Riyad-overeenkomst, in de context van het opnieuw in evenwicht brengen van de relatie tussen Noord en Zuid als onafhankelijke partijen. Ondanks de complicaties vinden er informele onderhandelingen plaats tussen Saoedi-Arabië en de Houthi’s, over het regelen van de verhoudingen tussen de noordelijke politieke partijen in Sana’a. Tegelijkertijd zijn er inspanningen om Aden te stabiliseren, in samenwerking met de Zuidelijke Overgangsraad en andere zuidelijke partijen. Dat zou de basis kunnen leggen voor onderhandelingen over de politieke toekomst van het naoorlogse Jemen.