Iraanse machthebbers willen ‘de pennen breken’

De persvrijheid in Iran is door de jaren heen sterk veranderd. Tijdens de Pahlavi-dynastie (1925-1979) kende de pers korte periodes van bloei, hoewel politieke beperkingen altijd aanwezig waren. Na de Islamitische Revolutie in 1979 was er een korte fase van relatieve vrijheid. Die eindigde abrupt met de opdracht van de nieuwe machthebber Ayatollah Khomeini om ‘de pennen te breken’.

De onderdrukking van de persvrijheid is wijdverbreid in Iran. Een recent voorbeeld daarvan is journalist Niloofar Hamedi. Zij werd opgepakt voor het naar buiten brengen van het nieuws over de dood van Mahsa Amini door de moraalpolitie in 2022. Net als Elaheh Mohammadi, die verslag deed van de begrafenis van Amini. 11 februari 2025 kregen ze gratie van het regime.

In het eerste kwartaal van 2024 legde Iran minstens 91 journalisten en mediaplatforms juridische en andere maatregelen op, zoals boetes, gedwongen landuitzettingen en beroepsverboden (bron: Defending Free Flow of Information Organization). Het regime veroordeelde 24 mensen – 7 vrouwen en 17 mannen – tot meer dan 14 jaar gevangenisstraf. De Wereldpersvrijheidsindex van mei 2024 plaatst Iran op nummer 176. Met een score van 21,3 staat het land bijna onderaan de lijst.

Opkomst van de burgerjournalistiek

Zelf heb ik ook ervaring met repressie. Met alle beperkingen van de vrijheid van meningsuiting in Iran diende film voor mij als een medium om de werkelijkheid te laten zien en censuur te omzeilen. Bij het uitbrengen van mijn korte, maatschappijkritische film The Recess in 2020 kreeg ik te maken met een mediaboycot en stond ik onder zware psychologische druk. Iraanse media publiceerden er nauwelijks over na de boycot.

Het autoritaire regime in Iran probeert actief de waarheid te manipuleren. Het presenteert verdraaide en vervalste gebeurtenissen aan het publiek via staatsnieuwsmedia, nationale televisie en radiostations. Maar veel mensen gebruiken VPN om onafhankelijke media te kunnen volgen. Verschillende kanalen buiten Iran dienen als alternatieve nieuwsbron, zoals BBC Persian, IranWire, Radio Farda (de Perzisch-talige tak van Radio Free Europe/Radio Liberty), Iran International, DW Persian, Euro News Persian en Radio Zamaneh (gevestigd in Nederland).

Ook vinden mediamakers manieren om de censuur en beperkingen te omzeilen. Zo kaarten ze taboes aan met gebruik van metaforen en indirecte manieren van vertellen. In de jaren negentig en de jaren nul boden blogs in Iran een platform om gedachten, vaak anoniem, te delen. De opkomst van digitale media en burgerjournalistiek bemoeilijkt de pogingen van de regering om de waarheid te onderdrukken. Veel activisten op sociale media (vooral X) verzetten zich nu tegen cyberagenten van het regime. Talrijke onafhankelijke Instagrampagina’s (waaronder ‘Khan e Cinema’) en andere online platforms verspreiden nieuws, geholpen door burgers die berichten en video’s delen.

Dit artikel verscheen eerder in 360 Magazine. Het kwam tot stand in samenwerking met Free Press Unlimited.

Foto via ANP/EPA