Druk op Turkse media neemt steeds verder toe

Honderdduizenden mensen protesteerden in Turkije’s grote steden tegen de arrestatie van İmamoğlu op 19 maart. Volgens het Ministerie van Binnenlandse Zaken zijn er ongeveer 2.000 mensen aangehouden, van wie er 300 formeel zijn gearresteerd en vastgezet. De meerderheid van de gearresteerden zijn universiteitsstudenten, maar onder de gedetineerden bevinden zich ook dertien journalisten.

Het Gouverneurskantoor van Istanbul kondigde naar aanleiding van de protesten een verbod af van vier dagen op alle bijeenkomsten, demonstraties en persverklaringen. De Turkse Autoriteit voor Informatie- en Communicatietechnologieën (BTK) vertraagde tijdens de protesten de toegang tot sociale mediaplatforms met zo’n 85 procent.

Doordat journalisten gebruik moesten maken van meerdere verbindingsmethoden om geblokkeerde VPN’s te omzeilen, werd directe verslaggeving tijdens de protesten vrijwel onmogelijk. Volgens NetBlocks duurde het tot twee minuten om een bericht met afbeeldingen op X op te laden, video-inhoud werd zelfs vrijwel ontoegankelijk. Bandbreedtebeperking wordt vaak toegepast tijdens crisissituaties in Turkije, juridische experts stellen dat hiervoor een wettelijke grondslag ontbreekt.

Toenemende druk op journalisten

Volgens de Turkse Journalistenvakbond (TGS) zijn sinds 19 maart dertien journalisten aangehouden, van wie er zeven na dagenlang in hechtenis te hebben gezeten zijn vrijgelaten. Verschillende prominente journalisten werden onder huisarrest geplaatst of kregen een uitreisverbod opgelegd na hun vrijlating.

Gökhan Durmuş, voorzitter van TGS, dat al 73 jaar opkomt voor de rechten van journalisten, constateert dat de druk op journalisten toeneemt: “De wetshandhaving gebruikte buitensporig veel geweld tijdens de protesten. De druk en het geweld tegen journalisten die dit geweld vastleggen op beeld en geluid, neemt toe. Elf mediaprofessionals werden direct na de protesten aangehouden; zeven werden naar de gevangenis gestuurd en na drie dagen vrijgelaten. Onze collega’s werden beschuldigd van deelname aan de protesten.”

Een recente ontwikkeling onderstreept deze situatie: tegen zeven journalisten die de Saraçhane-protesten versloegen, is een rechtszaak aangespannen. Ze werden op 24 maart gearresteerd, de volgende dag vastgezet en op 27 maart vrijgelaten. In de aanklacht tegen hen staat dat “er geen bewijs is gevonden dat ze daadwerkelijk journalistieke activiteiten uitvoerden”.

Özgür Öğret, Turkije-vertegenwoordiger voor het Committee to Protect Journalists (CPJ) laat weten: “Het is helaas normaal geworden dat journalisten die sociale gebeurtenissen verslaan, te maken krijgen met intimidatie door veiligheidstroepen. Dit omvat het verwijderd worden van de locatie, maar ook beledigd, bedreigd, aangevallen en gearresteerd worden.”

‘We worden afgeschilderd als demonstranten’

“Ik werd aangehouden voor het fotograferen van de protesten,” vertelt Hayri Tunç, een fotojournalist met vijftien jaar ervaring die momenteel werkt voor het ANF News Agency. Hij werd thuis gearresteerd, net als zes collega’s. Tunç legt uit dat de regering een nieuwe strategie hanteert: “Eerder werden we beschuldigd van het organiseren van protesten, maar nu worden we afgeschilderd als demonstranten. Dat doen ze door foto’s selectief te framen. De beelden die ons op het politiebureau werden getoond, waren genomen vanuit hoeken die onze camera’s, videorecorders of microfoons verborgen.”

Tunç beschrijft ook de systematische psychologische druk die hij onderging tijdens zijn detentie: “Toen we werden aangehouden, lieten ze ons in een rij staan met gebogen hoofden. Ze waren van plan deze beelden vrij te geven om ons schuldig te laten lijken, maar dat deden ze uiteindelijk niet. Ondanks herhaaldelijk te hebben verklaard dat we journalisten zijn, en ook nadat onze werkgevers waren geïdentificeerd, werd onze professionele status volledig genegeerd, bleek bij de rechtszaak. Justitie had onze vrijlating kunnen bespoedigen onder voorwaarden als regelmatige incheckmomenten of reisbeperkingen. In plaats daarvan lijkt de beslissing om ons formeel te arresteren en gedurende het proces vast te houden een bewuste boodschap aan journalisten en de samenleving: ‘Niemand is veilig’.”

Regeringsgezinde media beschrijven de protesten als “straatterrorisme”, Tunç stelt: “De regering bestempelt elk protest dat haar niet bevalt als ’terrorisme.’ Het Ministerie van Binnenlandse Zaken maakt regelmatig het aantal gewonde politieagenten bekend, maar noemt nooit journalisten of burgers die zijn getroffen door politiegeweld.” Deze selectieve berichtgeving versterkt volgens hem het ongelijke machtssysteem.

Toch blijft Tunç doorgaan. “Het documenteren van gebeurtenissen is ons historisch geheugen,” zegt hij. Eerder werd hij bedreigd door de politie, zijn zijn sociale media-accounts afgesloten en is hij tijdens protesten beschoten met rubberen kogels. “Toen zette ik mijn werk voort, en ook nu zal ik blijven doorgaan.”

Rechtssysteem faalt

TGS-voorzitter Durmuş wijst op bredere systemische problemen: “Zowel de arrestatie van journalisten als hun vrijlating zijn indicatoren dat het rechtssysteem in Turkije is ingestort.”

Hij verbindt dit met een grotere democratische crisis in het land: “Als de pers in een land niet vrij is, is er geen democratie, en heeft de wet zijn onpartijdigheid verloren. Turkije ervaart dit al meer dan vijftien jaar. Hoewel er af en toe perioden van verlichting zijn, zoals in alle totalitaire regimes, geldt dat het spreken en schrijven van de waarheid niet gewenst is.” Hiermee onderstreept hij de fundamentele uitdaging waar Turkse journalisten dagelijks mee te maken hebben.

Ruim 90 procent media onder invloed van de regering

Vandaag de dag staat meer dan 90 procent van de Turkse media onder invloed van de regering. In het afgelopen decennium zijn grote kranten en televisiezenders overgedragen aan holdingmaatschappijen met nauwe banden met de regering Erdoğan. Deze controle strekt zich verder uit dan eigendomsstructuren en beïnvloedt ook regulerende instanties. De Turkse Hoge Raad voor Radio en Televisie (RTÜK) heeft ongekende sancties opgelegd aan oppositiezenders die verslag doen van de protesten. Sözcü TV kreeg een uitzendverbod van tien dagen; Halk TV en Tele1 kregen te maken met programmaopschortingen en hoge boetes.

Durmuş ziet hierin een patroon. “Na de couppoging in 2016 werden tientallen mediaorganisaties gesloten en honderden journalisten werkloos. Instellingen die onpartijdig en autonoom zouden moeten zijn, zoals RTÜK en het Persadvertentiebureau, zijn onder het nieuwe systeem verworden tot instrumenten van de regering om de media te controleren.” Deze systematische benadering van mediacontrole vormt volgens hem een ernstige bedreiging voor de democratie.

Turkije 158ste

Turkije staat op de 158ste plaats van 180 landen in de Press Freedom Index 2024 van Reporters Without Borders. Nederland staat op de vierde plaats. Dit scherpe contrast benadrukt de uitdagingen waarmee Turkse journalisten worden geconfronteerd.

Op internationaal niveau merkt Durmuş dat de steun die journalisten uit het buitenland krijgen zijn grenzen heeft: “Via de International Federation of Journalists, de European Federation of Journalists en UNI Global Union kunnen we op het Europese toneel voldoende bewustzijn creëren, maar helaas vertaalt zich dat zelden in concrete sancties.” Deze kloof tussen internationale bezorgdheid en daadwerkelijke verandering, blijft een bron van frustratie.

De Turkse Journalistenvakbond stelt: “Journalistiek is geen misdaad.” Ze roept op tot de onmiddellijke vrijlating van alle veroordeelde journalisten. Volgens haar meest recente gegevens zitten er momenteel achttien journalisten en mediaprofessionals achter de tralies. De vakbond waarschuwt: “Naarmate journalisten hun vrijheid verliezen, verliest onze samenleving haar recht op informatie, en verliest ons land zijn democratie.”